Zamonaviy qurilish materiallari va konstruksiyalari

Alyumosilikat komponentlarning kimyoviy tarkibi 
2-jadval 
Nomi 
Oksidlarning miqdori, massa bo‘yicha % hisobida 
SiO
2
Al
2
O
3
Fe
2
O
3
+ 
FeO 
CaO 
M
0
* 
M
a
** 
Domna 
donali 
shlaki
35÷39 7÷17 
1÷3 
35÷49 0,9÷1,13 
0,16÷0,48 
Rangli 
metallurgiya shlaki 
29÷45 6÷12 
18÷34 
11÷22 0,3÷0,6 
0,13÷0,27 
Elektroter-
mofosfor shlaki 
41÷42 2÷4 
to 1 
gacha 
44÷46 1,05÷1,13 
0,07÷0,08 
Portlandsement 
klinkeri 
21÷24 4÷8 
2÷4 
63÷66 ~3 
0,17÷0,39 
*
M
0
 – asos moduli (CaO+MgO/ SiO
2
+ Al
2
O
3
) 
**
Ma-faollik moduli (Al
2
O
3
/ SiO
2
). 
Shlak-ishqorli sementlar mayin tuyilgan metallurgiya yoki 
elektrtermofosfor shlaklarini suvda ishqoriy muhitni hosil qiluvchi 
ishqoriy metallar (natriy, kaliy, litiy) birikmalarining suvdagi eritmasi 
bilan 
aralashtirib 
olinadi. 
Agar 
ishqoriy 
tashkil 
qiluvchining 
gigroskopiklik xususiyati past bo‘lsa, unda ushbu ikki komponent 
birgalikda mayin tuyilib, hosil bo‘lgan kukun suv bilan qorishtiriladi. 
Ishqoriy tashkil qiluvchi sifatida ishqoriy metallarning suvdagi 
eritmasida ishqoriy muhitni hosil qiluvchi oksid va tuzlari, hamda ushbu 
unsurlar tarkibida mavjud bo‘lgan kimyoviy chiqindilardan foydalanish 
mumkin.
Shlak-ishqorli sementning va undan olinadigan sun’iy toshning 
xossalarini boshqarish maqsadida tuyishda yoki aralashtirish suyuqligi 
bilan birga mineral yoki organik qo‘shimchalar qo‘shilishi mumkin. 
Shlak-ishqorli sement ikki usulda ishlab chiqarilishi mumkin. 
Birinchi usulda quritib, o‘lchangan alyumosilikat, ishqoriy komponentlar 
va qo‘shimchalar tegirmonda birgalikda tuyib olinadi. Ikkinchi usulda esa 
ishqoriy komponent alohida suvda eritib qo‘shiladi.

---

16 
10-rasm. Kuydirmasdan olinadigan ishqorli bog‘lovchi ishlab chiqarishning 
birgalikdagi usulining texnologik tizimi: 1 – xom-ashyo materiallari (ETF shlak, 
ESP shlak, tuffit, portlandsement klinkeri) ombori; 2 - ishqoriy komponent ombori; 
3 – maydalagich (drobilka); 4 – magnitli ushlagich; 5 – dozatorlar; 4 – tortuvchi 
elevatorli qabul qiluvchi yashik; 7 – quritish barabani; 8 – tasmali konveyer; 9 – 
sharli tegirmon; 10 – qabul qilish yashigi; 11 – siklon; 12 – pnevmatik nasos; 13 – 
siloslar; 14 – beton tayyorlash bo‘limi. 
Shlak-ishqorli sement suv (bog‘lovchi birinchi usulda tayyorlangan 
bo‘lsa) yoki ishqoriy komponentning suvdagi eritmasi (ikkinchi usulda 
tayyorlangan bo‘lsa) bilan aralashtirilganda plastik xamir hosil bo‘ladi va 
asta-sekin qota boshlaydi. Qotish natijasida olingan sun’iy toshning 
minerologik tarkibi kalsiyning past asosli gidrosilikatlari va kalsitdan 
tashqari, ishqoriy metallarning gidroferrosilikatlaridan tashkil topgan. 
Bunday mineralogik tarkib shlak-ishqorli sementning yuqori fizik-
mexanik xossalariga ega bo‘lishini asoslaydi. 
Shlak-ishqorli sementning asosiy xossalari quyidagilar: 
- o‘rtacha uyma zichlik 1000÷1200 kg/sm
3
; 
- haqiqiy zichlik 2,7÷2,9 g/sm
3
; 
- mayinlik darajasi 270÷300 m
2
/kg; 
- suv talabchanlik 24÷26%; 
- siqilish va egilishdagi mustahkamlik chegarasiga ko‘ra markalari 
300, 400, 500, 600, 700, 800, 900, 1000, 1100, 1200; 
- sovuqbardoshlik bo‘yicha markalari 50; 100; 200; 300. 
Shlak-ishqorli sementning asosiy xossalaridan biri yuqori 
sulfatbardoshlikdir. 
Yuqorida keltirilgan asosiy xossalar shlak-ishqorli sementdan 
foydalanish sohalarini asoslaydi. Bu sementlar sanoat va fuqaro qurilishi 
uchun beton va temirbeton bilan birga gidrotexnik inshootlarda, yo‘l 
qurilishida va boshqa joylarda ishlatiladi. 

---

17