Zamonaviy iqtisodiy

v) «Xalq kapitalizmi» 
 
 
Ikkinchi Jahon urushidan keyin institutsionistlar o’zlari oldin taklif 
qilgan «boshqaruvchilar inqilobi» va «jamoa kapi-talizmi» 
kontseptsiyalarini davom ettirdilar. Mazkur kontseptsiyaga binoan 
hozirgi zamon g’arb mamlakatlarida hokimiyat ayrim shaxslar qo’lida 
emas, balki jamoalar, eng avvalo, texnokratlar va menejerlar qo’lida 
bo’ladi. Bu mulkning juda ko’p mayda aktsio-nerlar o’rtasida bo’linib 
ketishi bilan va ishlab chiqarish ja-rayonining qiyinlashi bilan bog’liq. 
 
51

---

Institutsionalistlar tomo-nidan ishlab chiqilgan iqtisodiy fandagi boshqa 
yo’nalish – iqti-sodiy rivojlanish nazariyasidir. Bunda asosiy e’tibor 
iqtisodiy o’sishning texnikaviy-xo’jalik omillariga (texnikaning rivojla-
nishi darajasi, ijtimoiy mahsulotdagi investitsiyalar ulushi va b.) 
qaratilgan. 
 
XX asrning 40-yillari «xalq kapitalizmi» kontseptsiyasi shakllandi, 
unda XIX asr oxiridan boshlab kapitalistik tizimda yuz bergan 
o’zgarishlar qayd etiladi. Yirik korporatsiyalar va dav-lat tomonidan 
bozorning tartibga solinib turilishi bozordagi beqarorlikni va ortiqcha 
ishlab chiqarish inqirozini bartaraf etishga imkon beradi. Aktsiyalarning 
keng tarzda tarqalishi yollan-ma ishchilarni kapital egalariga aylantiradi, 
bu hol asta-sekin kapitalistlar bilan yollanma ishchilar o’rtasidagi 
qarama-qarshi-likka barham beradi. Davlatning faol qayta taqsimlash 
siyosati, keng aholi qatlamining mulkchilikda va kichik biznesda 
qatnashi-shi, yuqori iqtisodiy o’sish sur’atlari tufayli umumiy farovon-
lik darajasining oshishi –  bular hammasi ijtimoiy guruhlar o’rtasidagi 
tafovutni yo’qotadi, sinfiy ixtilof asosini bartaraf etadi. 
 
Mazkur o’zgarishlar jamiyatning ijtimoiy-psixologik hola-tiga 
ijobiy ta’sir ko’rsatdi va iqtisodiy rivojlanishga  imko-niyat yaratib 
berdi. Bu xususida R.Xeylbruner tasdiqlaganidek:  «kapitalizm yangi 
tizim tufayli ancha diqqatga sazovor va hech qachon boshidan 
kechirmagan uzoq muddatli iqtisodiy o’sish yo’liga o’tdi… Ushbu tizim 
tufayli sanoati rivojlangan mamlakatlarda aholining keng qatlamini o’z 
ichiga olgan mislsiz gullab yashnash qo’lga kiritildi».