Zamonaviy iqtisodiy

 
 
27

---

5. Multiplikator 
 
J.M. Keyns investitsiyalarning ko’payishi bilan milliy 
daromadning ko’payishi o’rtasidagi bog’liqlikni tahlil qildi. Uning 
ko’rsatib berishicha, investitsiyalarning ko’payishi milliy daromadning 
o’sishiga olib keladi va u quyidagi formula ko’ri-nishida ifodalanadi: 
K = 
∆
Y /
∆
 I 
Bu erda, K – multiplikator, 
∆
Y – milliy daromadning o’si-shi, 
∆
I – 
investitsiyalarning o’sishi. 
Investitsiyalarning ko’payishi va uning natijasida milliy daromad 
va aholining ish bilan bandligining o’sishi maqsadga muvofiq iqtisodiy 
samara sifatida ko’riladi. Ana shu iqtisodiy samara iqtisodiy 
adabiyotlarda multiplikator samarasi deb ataladi. Multiplikator – bu son 
koeffitsienti bo’lib, daromad o’sishi bilan, ushbu o’sishni yuzaga 
keltirgan investitsiyalar o’simi o’rtasidagi nisbatni ifodalab beradi. 
Multiplikator atamasini birinchi marta ingliz iqtisodchisi R.Kan 1931 
yili ishlatgan. Unda ish bilan bandlik sohasidagi multiplikator samarasi 
to’g’risida so’z yuritiladi. R.Kanning «ish bilan bandlik multi-plikatori» 
investitsiyalar bilan bevosita bog’liq bo’lgan tarmoq-larda ish bilan 
bandlikning ko’payishi o’rtasidagi nisbatni ifodalab beradi. 
J.M.Keynsning «Investitsiyalar multiplikatori» nazariya-siga ko’ra, 
«qachonki investitsiyalarning umumiy summasi o’ssa, unda 
daromadlarning ko’payishi investitsiyalar o’simidan K marta ortiq 
bo’ladi». J.M.Keynsning ta’kidlashicha, bunday holatning sababi 
«psixologik qonundan» kelib chiiqadi, unga ko’ra «real daromad-ning 
o’sib borishi bilan jamiyat doimo uning kamayib boruvchi qismini 
iste’mol qilishni xohlaydi». 
Multiplikator samarasi, yuqorida qayd qilib o’tganimiz-dek, 
investitsiyalarning ko’payishi daromadning ortishiga olib kelishini 
ko’rsatadi va bu ortgan daromad (jamg’armani chiqarib tashlagandan 
keyin) yalpi talabning bir qismiga aylanadi. Daromadlarning 
multiplikatsiyalashuvi  jarayoni to’xtamaguncha shunday davom etib 
boraveradi. Bu erda shu narsani qayd qilib o’tish kerakki, kishilarning 
jamg’armaga bo’lgan moyilligi qancha ko’p (shunga muvofiq MRS 
miqdori kam) bo’lsa, multiplikator-ning ahamiyati shuncha kam bo’ladi. 
To’la ish bilan bandlik sharoi-tida multiplikator amal qilmaydi, negaki 
bo’sh turgan resurslar-ning bo’lmaganligi sababali ishlab chiqarishini 
ortiqcha kengay-tirib bo’lmaydi. Real ijtimoiy mahsulot ko’paymagan 
holda resurslarni faqat tarmoqlararo qayta taqsimlash yuzaga keladi. 
 
28

---

Multiplikatsiyalashgan iste’molning kengayishi baholarning o’sishida 
ifodalanadi.