Zamonaviy iqtisodiy

 
4. Jamg’armalarning investitsiyalarga aylanishi muammosi 
va investitsiyalarga ta’sir etuvchi boshqa omillar 
 
J.M. Keyns nazariyasida yuqori ish bilan bandlikni ta’min-lashda, 
milliy daromadni ko’paytirishda investitsiyalarning ro-liga katta e’tibor 
beriladi. Investitsiyalar muammosi asosiy muammo hisoblanadi. 
Investitsiyalar muammosi bu  – jamg’arma-larning investitsiyalarga 
aylanishi muammosidir. 
Agar investitsiyalar hajmi jamg’armalar hajmidan ortiq bo’lsa, u 
holda yalpi talab taklifdan ortiqdir va milliy daromad o’sish tamoyiliga 
ega bo’ladi. Agar investitsiyalar jamg’armalardan kam bo’lsa, u holda 
yalpi talab taklifdan kamdir va daromad kamaya boradi. Va nihoyat, 
agar investitsiyalar jamg’armalarga teng bo’lsa, yalpi talab taklifga teng 
va milliy daromad darajasi o’zgarmay qoladi (Pezenti A. Ocherki 
politicheskoy ekonomii kapitalizma. V 2-x t.: Per. s italyanskogo. M.: 
«Progress», 1976, 628-629 s.). 
Jamg’armalar jiddiy to’siqlarsiz investitsiyalarga aylanishi uchun 
nima qilish kerak? 
 
26

---

J.M. Keyns klassiklarning tejamkorlik, joriy iste’mol-dan o’zini 
tiyish iqtisodiy o’sishning asosi degan tushunchasini inkor etadi va 
asosiy e’tiborni «tejamkorlik uddaburonliksiz bo’lishi mumkin emas», 
«tejamkorlik uddaburonlikdan oshib keti-shi bilanoq, u oxirgisining 
jonlanishiga halaqit beradi» degan qoidaga qaratdi. Haqiqatan ham, 
jamg’armalarning ko’payishi in-vestitsiyalarning ko’payishidan ustun 
bo’lishi bilan bog’liq bo’lgan iqtisodiy rivojlanish ertami-kechmi 
to’xtaydi: samarali talab yalpi taklifdan orqada qoladi va ortiqcha ishlab 
chiqarish vujudga keladi. 
J.M. Keyns bo’yicha, jamg’arma va investitsiyalar, yangi klas-
siklar hisoblaganlaridek, moliya bozorida avtomatik tarzda teng-
lashmaydi. Jamg’armalar va investitsiyalar dinamikasi har xil omillarga 
bog’liq bo’ladi. Jamg’armalar daromad o’sishiga qarab ko’payib boradi. 
Investitsiyalar kapital qo’yilmalaridan kela-digan foydaga va foiz 
stavkasiga bog’liq. Bu bilan J.M. Keyns bozor tizimining eng zaif 
bo’g’inini ko’rsatib beradi: investor iqtisodiyotda kelajakda bo’ladigan 
vaziyatni mo’ljallab qaror qabul qiladi, jamg’aruvchi qo’lga kiritilgan 
daromad darajasidan kelib chiqqan holda, ya’ni iqtisodiyotning avvalgi 
holatiga qarab ish yuritadi. 
Jamg’arma miqdori foiz stavkasiga qarab emas, balki yalpi 
daromadning o’sishiga qarab o’zgarib turadi. 
Investitsiyalar hajmi, J.M. Keyns bo’yicha, kapital qo’yilma-
laridan keladigan daromad miqdoriga yoki ularning me’yorli 
unumdorligiga va foiz me’yoriga bog’liq bo’ladi (kutiladigan daromad 
qancha yuqori va foiz stavkasi qancha past bo’lsa, kredit olish va 
investitsiyalar hajmini ko’paytirish shuncha foydali). Tadbirkorlar 
kapital qo’yilmasining me’yorli foydaliligi foiz me’yoridan pasayib 
ketmaguncha investitsiyalar jarayonini davom ettiradilar. Agar foiz 
me’yori yuqori bo’lsa, jamg’arma egalari o’z mablag’larini 
investitsiyalarga, kapital qo’yilmasiga sarflamay-dilar. Negaki pulni 
qarzga berish, obligatsiyalarni sotib olish yo’li bilan ancha oson 
daromad topishi mumkin. 
Investitsiyadan keladigan foyda darajasining pasayishi va foiz 
me’yoriga yaqinlashib borishi kuzatilayotgan vaziyatda inves-titsion 
faoliyat to’xtatiladi, turg’unlik kelib chiqadi. Foiz me’yori bo’lajak 
investitsiyalar foydasining quyi chegarasini aniqlab beradi. Foiz me’yori 
qancha past bo’lsa, investitsiya jarayoni shuncha jonli bo’ladi va 
aksincha.