Zamonaviy iqtisodiy

 
S 
D 
2-Rasm 
 
Agar baho muvozanat bahodan yuqori bo’lsa, sotuvchilar ko’p 
miqdorda tovar sotishga tayyor, lekin xaridorlar shuncha miqdorda tovar 
sotib olmaydilar va natijada baho pasayadi. Agar baho muvozanat 
bahodan past bo’lsa, unda xaridorlar sotib olishni xohlaydigan hajmdagi 
tovarni sotish sotuvchilar uchun foydasi yo’q va natijada baho pasayadi. 
                                      
1
 Аддитивлик (лат), объектнинг миқдор хоссаси: уни қандай бўлишдан қатъий назар, бир неча бўлакларга 
бўлганда,  шу  бўлаклар  қийматлари  йиғиндисига  тенг  бўлади.  Масалан,  А  нинг  ҳажми  унинг  бўлаклари 
ҳажмларининг йиғиндисига тенг. 
 
14

---

Bu jarayon sotish bahosi muvozanat bahoga teng bo’lganda tugallanadi. 
Avval ko’rib chiqqanimizdek, bozor qiymati me’yorli foydalilik va 
me’yorli xarajatlar bilan aniqlanadi. 
Demak,  D talab egri chizig’i teskari nishablikka ega, negaki baho 
oshib borishi bilan, odatda, tovarga bo’lgan talab kamayadi. Lekin 
qanday darajada kamayadi? A.Marshall bu savolga javob berish uchun 
baho bo’yicha talab elastikasi tushunchasini kiritadi. Baho bo’yicha 
talab elastikasi (TE) baho muayyan darajada pasay-ganda, talab qanday 
miqdorda o’sishini yoki baho muayyan darajada oshganda talab qanday 
miqdorda pasayishini ifodalaydi. TE=1 bo’ladi, agar baho 1 % ga 
pasayganda sotish 1 % ga oshsa; TE=2,5 bo’ladi, agar bahoning 1 % ga 
pasayishi sotishni 2,5 % oshirsa va hokazo. 
Agar talab egri chizig’ining muayyan bir uchastkasida TE=1 
bo’lsa, unda ushbu uchastkada bahoning hech qanaqa o’zgirishi mazkur 
tovarni sotishga ta’sir ko’rsatmaydi. Agar shu uchastkada TE<1 bo’lsa, 
unda sotish miqdorining ancha kamayib ketishdan qo’rq-masdan bahoni 
pasaytirish mumkin, agar TE>1 bo’lsa, unda baho-ning bir oz pasayishi 
sotish miqdorini ancha ko’paytirishi mum-kin. Boshqacha aytganda, 
talab noelastik bo’lganda foyda bahoning o’sishi hisobiga ko’payishi 
mumkin, talab elastikasi paytida esa bahoni pasaytirish hisobiga foydani 
oshirish mumkin. 
Talabning elastikligi iste’moldagi tovarlarning bir-birlarining 
o’rnini osongina bosa olishiga bog’liq. Shuning uchun ommaviy 
iste’mol tovarlariga bo’lgan talab kam elastik bo’ladi. 
Ammo bu bilan talab va taklif qonuni tahlili tugashi mum-kin 
emas, negaki talab va taklifga vaqt tushunchasi ham o’z ta’si-rini 
ko’rsatadi va shu bois uni tahlil qilish taqozo etiladi. Tek-shirilayotgan 
davr qancha qisqa bo’lsa, talabning qiymatga bo’lgan ta’siri shuncha 
kuchli bo’ladi, bu davr qancha uzoq bo’lsa, ishlab chiqarish 
xarajatlarining qiymatga bo’lgan ta’siri shuncha kuchayib boradi. 
Shu sababli A.Marshall bir zumli, qisqa muddatli va  uzoq