Zamonaviy fan va talim tarbiya: muammo, yechim, natija

RIVOJLANGAN XORIJIY MAMLAKATLARDA MAKTABGACHA TA’LIM 
TIZMIDAGI ILG’OR TAJRIBLAR TAHLILI 
Dosbekova Gulmira Kazibekovna 
Maktabgacha pedagogika kafedrasi Andijon DU 
 
Mamlakatimizda  iqtisodiy  va  siyosiy  munosabatlarning  yuqori  sur’atlarda  rivojlanishi  jamiyat 
a’zolarining  ijtimoiy  tafakkuridagi  ijobiy  o’zgarishlar  bilan  uzviy  bog’liqdir.  Jamiyatda  yashayotgan 
kishilarning tafakkurida ijobiy o’zgarishlar hosil qilmoq uchun, eng avvalo ta’lim tizimida tub 
burilishlar bo’lishi lozim. 
Mamlakatda bugungi kun talablariga javob beradigan kadrlarni tayyorlashga qaratilgan Milliy dastur 
barcha  ta’lim  tizimlari  oldiga  “…ta’lim  sohasini  tubdan  isloh  qilish,  uni  o’tmishdan  qolgan  mafkuraviy 
qarashlar sarqitlardan to’la xalos etish, rivojlangan demokratik davlatlar darajasida, yuksak ma’naviy va 
axloqiy talablarga javob beruvchi yuqori malakali kadrlar tayyorlash” vazifasini qo’ygan bo’lsa-da, Kadrlar 
tayyorlash  milliy  dasturi  bajarilishining  holatini  uchala  bosqichda  ham  to’liq  amalga  oshirildi  deb 
bo’lmaydi.[1] Bu holni maktabgacha ta’lim tizimida ham uchratish mumkin. Shunday ekan, maktabgacha 
ta’lim  tizimining  samaradorligini  ta’minlashda  chet  mamlakatlar  ilg’or  tajribalaridan,  xususan  Buyuk 
Britaniya,  Fransiya,  Germaniya,  Yaponiy,  Janubiy  Koreya  kabi  mamlakatlarning  tajribalarini  ta’lim 
tizimiga joriy qilish zarur. Quyida rivojlangan xorijiy davlatlar maktabgacha ta’lim tizmidagi bir nechta 
ilg’or tajriblalarini tahlil qilamiz. 
Bolalar  bog’chasi  —  olmonlar  boshlab  bergan  va  ko’pgina  xorijiy  mamlakatlar  tomonidan 
o’rganilib,  qabul  qilingan  muassasadir.  U  davlat  ta’lim  tizimiga  emas,  balki  yosh  avlodni  qo’llab- 
quvvatlash muassasalari tizimiga kiradi. Bolalar bog’chasi ta’sischilari cherkov, xayriya uyushmalari  va 
jamoalar, ba’zi hollarda esa korxonalar va ittifoqlardir. Tarbiyaviy ishlarning eng muhim jihati — jamiyatda 
yashashga qobiliyatli, mustaqil insonni kamol toptirish maqsadida guruhda o’qishdir. Bolalar bog’chalari 
oiladagi  tarbiyani  qo’llab-quvvatlashga,  shuningdek  keyingi  hayoti  va  ta’lim  olishi  uchun  eng  yaxshi 
imkoniyatlarni yaratish uchun uning rivojlanishidagi kamchiliklarning o’rnini to’ldirishga qaratilgan.[3] 
Nemis pedagoglari iste’dodsiz bolaning o’zi yo’q deb, hisoblaydi. Shunga ko’ra ular o’quvchining 
ochilmagan  qirralarini  kashf  etish,  ularni  yangilik  va  ixtirolar  ruhida  tarbiyalashga  intiladi. 
“Fikrlayapmanmi, demak, yashayapman!” deydi mashhur faylasuf Rene Dekart.[2] Olmon bog’chalarida 
ana shu naql oltin qoida sifatida qabul qilingan. Pedagoglar birinchi navbatda bolaning, hatto xato bo’lsa-
da, mustaqil fikri bo’lishiga erishishni maqsad qiladi. Ta’lim jarayoni esa ota-ona va pedagoglar o’rtasidagi 

---

 
129 
 
uzviy  hamkorlikka  tayanadi.  Maktabgacha  ta’lim  tizimining  hali  aqlini  tanib  ulgurmagan  bolalarda  o’z 
fikrini  ifodalash,  tengdoshlari  va  kattalar  bilan  muloqot  qilish  qobiliyatini  shakllantirish,  ularni 
boshlang’ich ta’limga tayyorlashda o’rni katta. Shu bois ham Germaniyada bu tizim “tafakkur ustaxonasi” 
deb ataladi. 
Yaponiyadagi  MTM  larda  tarbiyaning  eng  muhim  vazifasi  bolani  gapga  quloq  soladigan  kattalar 
gapini  bo’lmaydigan  va  hushxulq  etib  tarbiyalashdir.  Yaponlar  oilasida  bola  tarbiyasi  haddan  ziyod 
yumshoq bo’lib bolaga kamdan-kam biror narsani ta’qiqlashadi. Ammo ko’cha-ko’yda tanimagan begona 
odamlar  bilan  iloji  boricha  kirishimlilik  bilan  gaplashish  o’rgatiladi.  Shuning  uchun  bog’chada  ko’p 
marotaba  virtual  hayotdagi  tanishuvlar,  maner  tarbiyasi  o’rgatiladi.  Bolalarga  etiket  normalari,  ularni 
qachon va qanday sharoitda qo’llash o’rgatiladi. 
Yaponiya  tarbiyachilari  bolalarni  tarbiyalashda  bolalarni  o’zaro  munosabatlarini  hisobga  oladi 
bolalarni “xan” nomli kichik guruhlarga bo’lib chiqadi. Bu jarayon tarbiya jarayonida muhim hisoblanadi. 
Kichik guruhlarning har birining o’zining stoli, o’rni, shaxsiy nomi bo’ladi. Guruh nomi bolalar tomonidan 
har bir guruh a’zosining fikrini  hisobga olgan holda belgilanadi. Bu bolalarni o’z fikrini  mustaqil bayon 
etish  hamda  qaror  qabul qilishga  o’rgatadi.  Gruppa  6-8 boladan  iborat  bo’lib,  ular  qobiliyatlariga  qarab 
emas, balki ularning faoliyatlarini yanada samarali bo’lishini hisobga olib taqsimlanadi. Bolalarga guruhda 
ishlash  jarayonida  tengdoshining  fikrini  tinglash  va  o’zini  nazorat  qilishni  o’rganadi.Guruhlarning  bu 
tarkibi doimiy emas. Har yili guruh tarkibi boshidan tuziladi. Guruh a’zolari tarkibini bunday o’zgartirish 
bolada sotsializatsiya jarayonini yanada samarali kechirishda yordam beradi.[5] 
Isroil  davlati  tamoyilga  ko’ra  bola  hech  narsaga  majbur  emas.  Ularning  oilasida  bola  soni  ko’p 
bo’lishi kerak. Isroilliklarning bola tarbiyasiga doir yondashuvi o’ta sabrlilik bilan olib boriladi. 
Isroilda  bolalarning  sog’lom  va  baxtli  bo’lib  voyaga  yetishlari  uchun  barcha  sharoitar  yaratib 
qo’yilgan. Mamalakatda asosan maktabgacha yoshdagi bolalarga e’tibor katta. U yerda maktabgacha ta’lim 
tizimining o’ziga xos jihati ta’lim-tarbiya jarayonida turli qattiqqo’l streotiplardan xolilik, ma’lum qoida va 
reglamentlardan  voz  kechish  hisoblanadi.  Bu  bolaning  bog’chadan  ishlayotgan  har  bir  shaxsga 
bo’ysunishdan saqlaydi va u erkin tarbiya topadi.[4] 
Xulosa  qilib  aytganda,  ta’lim  tizimining  ilk  bo’g’inini  yanada  takomillashtirishda  ilg’or  xorijiy 
tajribalarni hisobga olgan holda maktabgacha yoshdagi bolalarga ta’lim-tarbiya berish tizim oldida turgan 
masalalardan biri hisoblanadi.