Zamonaviy fan va talim-tarbiya: muammo, yechim, natija

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI:

1. 
   Mirziyoyev Sh. Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik – har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo‘lishi kerak. T.: 2017-yil.
   

2. 
   Q.Yuldoshev. Adabiyot o‘qitishning ilmiy-nazariy asoslari. Toshkent, “O‘qituvchi”, 1996.
   

3. 
   A.Zununov. N. Hotamov. J. Esonov. Maktabda adabiyot o‘qitish metodikasi. Toshkent, “O‘qituvchi” 1993.
   

295

4. 
   Q.Yo‘ldoshev, O.Madaev, A. Abdurrazoqov. Adabiyot o‘qitish metodikasi, dasturiy qo‘llanma. Toshkent, 1994
   

4. 
   Yo‘ldosh Q., Yo‘ldosh M. Badiiy tahlil asoslari. Т.: Kamalak, 2016.
   

BOSHLANG‘ICH SINFLARDA LUG‘AT USTIDA ISHLASHDA IBORALARNI O‘RGANISH


Xalilova Ruxsora Raupovna
Bux.DU o`qituvchisi
Baxronova Madina Zoxir qizi
Maktabgacha va boshlang`ich talim fakulteti 2 kurs talabasi

O‘quvchilarning lug‘at boyligini oshirishda iboralarni o‘rganish alohida ahamiyatga ega. So‘z va iboralar tilning ma’no ifodalaydigan asosiy birligidir. Bu til birliklari aniq predmetlarni, mavhum tushunchalarni, individning emotsiya-his-hayajonini bildiradi. Leksikologiya tilning lug‘at tarkibini o‘rganib so‘z va iboralarning nutqda ma’no ifodalash xususiyati, qo‘llanish faolligi, boyib borishi yoki iste’moldan chiqib ketishi, ma’no taraqqiyoti, ma’no ko‘chishi, ko‘p ma’nolilik kabi hodisalarni o‘rganadi. Shu ma’noda lekiskologiya o‘quvchilar lug‘at boyligini oshirishning metodik asosi hisoblanadi.

Har qanday nutqiy bayon grammatik jihatdan o‘zaro bog‘langan, mazmunga mos so‘z va iboralarning ma’lum izchillikda joylashtirilishidan tuziladi. Kishining lug‘at boyligi qanchalik boy va rivojlangan bo‘lsa, uning nutqi ham shunchalik boy bo‘ladi. Bu narsa o‘z fikrini aniq, ravshan, ifodali bayon etishga keng imkoniyat yaratadi. Shuning uchun so‘z boyligi, uning xilma-xilligi, harakatchanligi metodikada nutqni muvaffaqiyatli o‘stirishning muhim shartidir.

Maktabda nutq o‘stirishning muhim vazifalaridan biri lug‘at ustida ishlash, tartibga solish, uning asosiy yo‘nalishlarini ajratish va asoslash, o‘quvchilarning lug‘atini boyitish jarayonini boshqarish hisoblanadi.

Maktabda lug‘at ustida ishlash metodikasi to‘rt asosiy yo‘nalishni ko‘zda tutadi.

I. O‘quvchilar lug‘atini boyitish, ya’ni yangi so‘z va iboralarni shuningdek, bolalar lug‘atida bo‘lgan ayrim so‘zlarning yangi ma’nolarini o‘zlashtirish. Ona tilining lug‘at boyligini bilib olish uchun o‘quvchi o‘z lug‘atiga har kuni 8-10 ta yangi so‘zni kiritishi va shu so‘zlar ma’nosini o‘zlashtirishi lozim.

Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari ko‘pgina so‘z va iboralarni ularning ma’nolarini tushunmagan holda ishlatadilar. Bu tabiiydir. Chunki bu yoshdagi bolalar kattalar yordamida ularning ko‘rsatmasiga yetakchi savollariga muhtojdir. Bunday vaqtda bolalarga shu so‘z va iboralarning muqobillaridan foydalanishni eslatib turish yaxshi samara beradi. O‘quvchi o‘z fikrini ifodalash uchun yetarli so‘z boyligiga ega bo‘lishi lozim. Boshlang‘ich sinflarning “O‘qish” kitoblarida “hasratga tushmoq”, “boshiga tashvish tushmoq”, “yuragi ezilmoq”, “hushini yo‘qotmoq”, “ko‘zlari yonmoq”, “qovog‘i osilmoq”, “darak bermoq”, “quloqqa ilmoq”, “yuziga oyoq bosmoq” kabi iboralar uchraydi. Masalan, 2-sinf o‘qish kitobining 104-betida “Gapi og‘zidan tushib ketadigan, onasining etagiga yopishib, hiqillab yuradigan erkatoylardan chinakam askar va zobitlar chiqmaydi” gapi tarkibida “gapi og‘zidan tushib ketadigan” iborasi uchraydi. Ibora nutqda nisbatan kam ishlatiladigan ibora bo‘lib, landavur, lapashang ma’nolarini yorqinroq ifodalaydi. Biroq bu iborani o‘quvchilarga tushuntirish alohida yondashishni talab etadi. Yoki 4-sinf o‘qish kitobining 196-betida “Sulton xunibiyron bo‘lib