|
INGLIZ TILINI O’RGANISHDA O`QUVCHILAR TOMONIDAN ENG KO’P YO’L QO’YILADIGAN FONETIK XATOLAR VA ULARNING TASNIFI Muratova Marhabo Safarovna,
JIDUI ngliz tili kafedrasi o'qituvchisi, Toshkent shahri
Ma`lumki, millionlab chet ellik talabalar iloji boricha ingliz tilini o’rganishni xoxlashadi. Masalan, bu faqat o’qish va yozish bilan bog’liq bo’lib, ular bu yerda yordam topolmaydilar. Ammo ko’pgina o’quvchilar ingliz tilini yaxshi talaffuz qilishni, talaffuzni boshqa o’quvchilar va inglizlar tomonidan tushunish oson bo’lishini istaydilar. Talabalar o’zlarini tilga (masalan, ingliz tiliga) moslashtira boshlayotganida, ularning aksentida talaffuzi o’rganilayotgan ba’zi tovushlar bilan qiyinchiliklar yuzaga chiqadi; bunday talaffuzga oid muammolarga doir ko’plab olimlar bir qator ilmiy ishlar olib borishgan, ularga "nevrologik plastika, kognitiv rivojlanish, motivatsiya, psixososyal holatlar, rasmiy ta’lim, tilni o’rganish qobiliyati" va ularning
292
birinchi (L1) va ikkinchi (L2) tillari o’rtasidagi farq borasida bir qator bahsli munozaralar yuritilgandir12 . Ingliz tilining g’ayrioddiyligi shundaki, talabalar kamdan-kam hollarda tovushlar o’rtasidagi farqda qiyinchilik sezishmaydi va ko’pincha xato qilishdan cho’chib xatoga yo’l qo’yganlarini sezmay qolishadi. Bundan kelib chiqadiki, talaffuzi o’z ona tilisidan farq qiladigan ba’zi tovushlar ingliz tilida gaplashish va tushunish qiyin bo’lgan nutqqa olib kelishi mumkin. Aniqroq aytganda, suhbatdoshning birinchi tili va ingliz o’rtasidagi farqli fonologik jihatlar ingliz tilida bunday nomutanosibliklarni zararsizlantirishga moyillikni keltirib chiqaradi, va inventarizatsiya qilishda yoki tovushlarni taqsimlashda farqlar ingliz tilidagi qiyin tovushlar o’rniga mahalliy tovushlarni almashtirishga olib kelishi mumkin. Bu ingliz tovushi va notiqning asosiy tili o’rtasidagi farq nozik bo’lsa, ko’proq uchraydi. Bir tilning fonologik inventarizatsiyasida tovush yoki ketma-ketlikning yo’qligi shunchaki o’rganishni qiyinlashtiradi, degan dalillar yo’q bo’lsa-da, bir nechta nazariy modellar ona tili bo’lmagan nutq idroklari ham mavhum fonologik xususiyatlarni va fonetik tafsilotlarni aks ettiradi deb taxmin qilishadi13.
O’quvchilar o’zlarining ona tilisini ularning ingliz tilidagi talaffuziga ta’sir qilishini aniqlaydilar. Unutilgan tovushlarda ba’zi muammolarni ko’rishimiz mumkin. Ayniqsa, ingliz tilini o’rganayotgan o’zbekistonlik o’quvchilar ona tilida mavjud bo’lmagan tovushlarni talaffuz qilishda ba’zi qiyinchiliklarga duch kelishadi. Masalan, / s / va / z / ishlatishda ishlatib bo’lmaydigan deb hisoblanadi. No’xat kabi so’z tinchlik sifatida talaffuz qilinishi uchun o’quvchilar / z / o’rniga / s / ni talaffuz qiladilar. Binobarin, ma’no ham o’zgaradi. Ba’zi undosh tovushlar yozilgan, ammo aytilmaydi. Buning sababi, ular bir vaqtlar talaffuz qilingan yoki chet tilidan (psixologiya) kelgan. Bundan tashqari, / θ / va / ð / undosh tovushlarining talaffuzida ko’p xatolarga yo’l qo’yishadi. Ushbu tovushlarni farqlash o’zbek o’quvchilari uchun juda qiyin. Dinamiklar tez-tez frikativ / θ / o’rniga qattiq ovozsiz to’xtash / t / ni yaratishadi. Ko’rinishidan, ular
t / tovushini o’z tillariga qarab talaffuz qilishadi, chunki boshlang’ich sinf o’quvchilarida th harfi qattiq intilgan / t / bilan birlashtirilgan. Shunday qilib, “three” (uch) so’zini “tree” (daraxt) kabi talaffuz qilishlari mumkin. Ingliz tilini o’rganishni boshlagan o’quvchilar odatda / ð / tovushini talaffuz qilganlarida uni / d / yoki / z / tarzida chiqaradilar, shuning uchun so’zlar / dæn / yoki / zæn / kabi ko’rinishi mumkin. O’zbek tilida ovozsiz to’xtash / p / so’zlarning boshlang’ich holatida bo’lmaydi. Bizning karnaylarimiz ovozli stop
b / yoki ovozsiz frikativ / f / for / p / o’rnini bosishi mumkin. Natijada, “pool” so’zlari -ahmoqona, pop esa bop kabi eshitilishi mumkin. Undan farqli o’laroq, ushbu undosh tovushlar ko’pincha o’quvchilarda tartibsizliklarni keltirib chiqaradi. Masalan, laboratoriya “lap” kabi eshitilishi mumkin. Bundan tashqari grammatik tugatish s bilan bog’liq muammolar mavjud. So’zlar undosh-unli, undosh- undosh, unli - undosh shaklida tugasa, / s / tovushi ko’pincha qoldiriladi. Masalan, seats – sits kabi. Ba’zida bizning karnaylarimiz xohlagan so’zda / t / va / s / tovushlarni qoldirishga moyildirlar. Boshlang’ich darajadagi o’quvchilarimiz uchun talaffuz qilishda qiyinchilik tug’diradi: “walked”dagi / kt /, “washed”dagi / t / kabi, “judged” dagi /d/ va “filled” dagi / ld / kabi. Tushuntirish uchun, “world” so’zlari / werld /, “myself” esa / mayse / deb talaffuz qilinishi mumkin. Ushbu xatolar bizning o’quvchilarimizga yengish uchun juda qiyin bo’lishi mumkin.
Ba’zi talabalarlar inglizcha talaffuzni o’rganishda har xil qiyinchiliklarga duch kelishadi. Ingliz tilidagi unli va unlilar orasidagi tovushlarni, ayniqsa, unli va unli tovushlarni o’rganish murakkab bo’lishi mumkin. Bundan tashqari, undosh tovushli pozitsiyalar o’rtasidagi farqlar, undosh tovushli klasterlar ingliz tilini boshlang’ich darajasida o’rganuvchilarni ko’plab qiyinchiliklarga duchor qilishlariga olib keladi. Natijada, bizning talabalarimiz ko’pincha ingliz tilida gaplashganda talaffuz muammolariga duch kelishadi. O’zbek va ingliz tillari konsonantlar sistemalaridagi yuqorida ko’rsatilgan interferensiya xodisalari o’zbek auditoriyasi talabalarining ikkinchi til nutqidagi xatolariga sabab bo’ladi va ushbu talaffuz xatolarini oldindan bilish hamda sabablarini aniqlash ingliz tili konsonantlarini o’rgatishga mo’ljallangan mashqlar tizimini yaratishga aniq zamin bo’ladi. Til ta’limi tizimida lingvodidaktika va metodikaning muammolarini o’z oldiga olishi yoki umumlashtirgan holda ko’rib chiqishi mumkin, chunki bu fanlar o’zaro uzviy bog’langan va mujassamlangandir. Til ta’limi tizimiga mustaqil fanlar bo’lib kirgan lingvodidaktika va til o’qitish metodikasining tobora rivojlanishi jarayonida ularning bir biridan farqlanishi chuqurlashadi va kengayadi, bu esa fanlarning tarixda mustaqillashishining tabiiy holatidir. O’zbek auditoriyasi talabalariga ingliz tilini o’rgatishda lingvodidaktika va metodikaning qonuniyat va uslublaridan samarali foydalanish ko’zlangan maqsadga erishishning eng qisqa yo’lidir. O’quv jarayoniga tavsiya etilgan o’quv dasturlari, darslik va o’quv qo’llanmalarining ingliz tili undosh tovushlarini o’zbek auditoriyasi talabalariga o’qitishda qo’llanilayotgan ushbu o’quv qo’llanmalarini tahlil etish mashqlar tizimini yaratishga zamin bo’ladi.
Abduazizov.A.A. English Phonetics. Toshkent, 2007, p 256
Iriskulov M.T. English phonetics, Tashkent 2007, p. 221
293
O’zbek auditoriyasi talabalarini ingliz tili konsonantlar sistemasiga o’qitishga va ularning talaffuz malakalarini shakllantirishga mo’ljallangan mashqlar quyidagi usullar bilan amalga oshiriladi: har bir dars boshida fonetik zaryadka uyushtirish; o’qituvchi tovushni talaffuz qiladi, talabalar harf birikmalari yozilgan kartochkalarni ko’rsatadilar; o’quvchilar so’zlarni eshitadi va ko’rsatilgan tovushni eshitib, qo’l ko’taradilar va hakoza. Shunday qilib, o’zbek auditoriyasi talabalarini ingliz tili konsonantlari tizimiga o’rgatishda og’zaki nutqqa va to’g’ri talaffuz qilishni shakllantiradigan usullar ham qoidalarga rioya qilinishi va bu tadbirlar yuqorida ko’rsatilgan talablarni bajarishga yo’naltirilishi shart. O`quvchilar ushbu tovushlarni tinglashlari va keyin idrok etishlari kerak
Do'stlaringiz bilan baham: |
