|
TA’LIM JARAYONI MAQSADIGA KO‘RA DARS TIPLARI
Yangiyeva L. R.
Olot tuman xalq ta'limi bòlimi ona tili va adabiyot fani metodisti
Dars - ona tili o‘qitish ishlarini tashkil qilishning asosiy shakli bo‘lib, uning tiplarini belgilashda asosiy omil muayyan sinfda o‘quvchilarga beriladigan bilim, aniqrog‘i o‘rgatilayotgan mavzuning xarakteri, o‘quvchilarning bilim darajasidir. Bu xususda o‘zbek tili o‘qitish metodikasining vazifalarida endigina ish boshlovchi o‘qituvchilardan ta’lim jarayonida bir necha muhim savollarga aniq, lo‘nda javob berishni talab qiladi. Bular: -o‘quvchilarga nimani o‘rgatish kerak? -nima uchun til sathlarining u yoki bo‘ bo‘limini mavzuni o‘qitishda muayyan bir usuldan foydaolanish kerak v.h. dars shakli, usuli, prinsipini belgilovchi omil hisoblanadi. Ayni maqsadda o‘quvchilarga maktabda onga tilidan dars jaryonida beriladigan bilim, hosil qilinadigan malaka va ko‘nikmalar me’yorini nazarda tutish shart. DTS ham shuni taqozo qiladi.
O‘quvchilarning ona tili ta’limi natijasida egallagan bilimlari, hosil qilgan malaka va ko‘nikmalari, o‘qish san’ati, nazariy bilimlar tizimidan iborat uchta parametr bilan belgilanadi.
Yuqoridagi savollarga javob topish, aniqrog‘i zamona talablari darajasida ona tili mashg‘ulotlarini tashkil qilishning asosiy shakli bo‘lmish, dars tiplarini bilish kerak.
Zero, ona tilidan o‘quvchilarga bilim va malaka, asosan, dars jarayonida beriladi. Bundan tashqari o‘quvchi o‘zi mustaqil o‘qib o‘rganishi ham mumkin. Lekin ona tilini o‘qitishning eng samarali va unumli shakli darsdir. Bu o‘rinda maktab, darslik va o‘qituvchi, ayniqsa, ta’lim mazmuni, ta’lim jarayoni, subekti, ta’lim obekti, ta’lim jarayoni boshqaruvchisi atamalarining mohiyatini ta’kidlash kifoyadir.
-Dars nima?
-Dars qat’iy jadval bo‘yicha o‘tkaziladigan 45 minutlik mashg‘ulotdir. Unda muayyan bir o‘quvchilar guruppasi o‘qituvchi rahbarligida ishlaydi. Shubhasiz, 45 daqiqada o‘qituvchi rahbarligida olib boriladigan mashg‘ulot muayyan tizimga egadir. Bu tizim asoslari o‘quvchilarning materialni o‘zlashtirish jarayonining muayyan bosqichlarida amalga oshiriladi. Materilani o‘zlashtirish boshqichlari bir-biriga uzviy bog‘liq dars tiplarini belgilaydi.
Ana shundan dars tiplari kelib chiqadi.
Ta’lim jarayoni maqsadiga ko‘ra dars tiplari. O‘zbek tili o‘qitish metodikasiga oid nashrlarda bir-biridan juda katta farq qilmagan dars tiplarining tubandagicha tasnifi mavjud: Bular ta’lim jarayoni maqsad va bilim berish usuliga ko‘ra dars shakllaridir.
Ta’lim jaryonining maqsadiga ko‘ra o‘zbek didakt olimlaridan pedagogika fanlari drktori O.Roziqov darsning asosan to‘rt tipini ko‘rsatadi:
Yangi materialni o‘rgatish va mustahkamlash darslari.
154
O‘tganlarni takrorlash va malaka hosil qilish darslari.
Bilim va malakalarni sistemalashtirish darslari.
Bilim va malakalarni tekshirish darslari.
Yangi bilim berish darsi.
O‘tilganlarni mustahkamlash darsi.
Berilgan bilimlarni hisobga olish yoki tekshirish dars tipi. Uchinchi bir manbada darsning to‘rtta shakli tan olinadi.
Yangi materialni bayon qilish darsi.
Beriladigan bilimlarni mustahkamlash darsi.
Beriladigan bilimlarni hisobga olish yoki tekishirish dars tipi.
O‘tilgan materialni takrorlash dars tipi.
Bu tasnif mazmunan va mohiyatan Yo.G‘ulomovlardan farq qilmaydi. Fikrimizcha, har ikkalasidan ham birinchi tasnif mustahkamligi bilan ajraladi. Bir manbada ham dars tiplari birinchiga qisman o‘xshash tasnif qilingan:
. Yangi bilim va malaka hosil qilish darsi.
Bilimlarni mustahkamlash va malaka hosil qilish darsi.
Bilimlarni xulosalash va tartibga solish darsi.
Bilimlarni nazorat qilish darsi
Bir guruh o‘zbek didakt olimlari baynalminal ikkita rus didakt olimlari B.P.Yesipov va B.Ogorodnikovlar kashfiyoti bo‘lmish tubandagicha 6 ta dars tipi uchrashini eslatadi.
Yangi bilim berish darsi.
Mustahkamlash darsi.
Takrorlash darsi.
Umumlashtirish darsi.
Sinov darsi.
6.Aralash dars.
Nihoyat, bularning ta’lim sikliga singib ketganligini ta’kidlab, yuqoridagi ananaviy tip darslarning ba’zi kamchiliklarini isbotlab berganlar.
Bu tasnifda o‘qituvchining ta’lim jarayonidagi maqsadlari asosiy o‘lchov sifatida ajratilgan. Ana shunga ko‘ra dars tiplarining miqdori ko‘payib kketgpan kamchiliklari.
Dars tiplari sistematik talablarga javob bera olmaydi., Masalan, yangi bilim berish darsidan keyin yo ikkinchi dars tipi (bilimlarni mustahkamlash) yoki bilimlarni takrorlash darsini tashkil qilaversa ham bo‘ladi, ilmiy asoslangan tipologiyada bunday o‘rin almashtirish hodisasi uchoramasligi lozim.
Maktab amaliyotida 2- 3-4-dars tiplari bir-biridan farq qitlmaydi. Binobarin, ularning birortasini qisqartirish ham mumkin.
Ananaviy dars tipologiyasida har bir dars tipi uchun mos keladigan ta’lim vositalari umuman o‘rganilmagan.
Har bir dars tipiga mos keladigan vositalar tizimini ishlab chiqish yo‘li bilan ta’lim samaradorligini oshirish mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
