Замонавий узлуксиз таълимни рақамлаштириш: педагогика соҳасида

Pedagogik menejment
– ta’lim va tarbiya jarayonini boshqarishning 
uning samaradorligini oshirishga qaratilgan tamoyillari, usullari, tashkiliy 
shakllari va texnologik usullari majmuidir. 
Pedagogik menejment
- faoliyat tizimi - quyidagi tarkibiy va 
funktsional komponentlar va tizimni tashkil etuvchi omillarni o'z ichiga 
oladi: 
• faoliyat maqsadi (rejalashtirilgan, kutilayotgan natija); 
• faoliyat sub’yekti (direktor, uning o‘rinbosarlari, o‘qituvchilar, 
o‘quvchilar, talabalar va boshqalar); 
• faoliyat ob’yekti - rahbarning buyruqlarini bajaruvchi (o‘quvchi, talaba, 
o‘qituvchi, direktor o‘rinbosari va boshqalar); 
• faoliyat mazmuni (o‘quv, boshqaruv va boshqa ma’lumotlar); 
• faoliyat usullari (o‘qituvchi va o‘quvchilar o‘rtasidagi o‘zaro 
munosabatlarning usullari va uslubi va boshqalar). 
Ta’lim jarayonini boshqarish (pedagogik boshqaruvning tarkibiy 
qismi sifatida) - bu rahbarning professor-o‘qituvchilar jamoasi va 
talabalarga ularning faoliyatini dalillarga asoslangan rejalashtirish, tashkil 
etish va nazorat qilish orqali maqsadli ta’siridir. Ta’lim jarayoni - bu 
shaxsning o‘z-o‘zini tarbiyalashi bilan birlikda tashkil etilgan ta’lim va 
ta’lim-tarbiya jarayonlari orqali shaxsni o‘qitish, tarbiyalash va 
rivojlantirishga qaratilgan maqsadli faoliyat, davlat ta’lim standartidan 
ko‘ra bilim, ko‘nikmalarni o‘zlashtirilishini ta’minlaydi.
 
Umumiy o‘rta ta’lim maktablari murakkab dinamik ijtimoiy tizim 
sifatida maktab ichidagi boshqaruv ob’yekti sifatida ishlaydi. Binobarin, 
umumta’lim maktablarining yanada umumiy tizimining quyi tizimlari 
bo‘lgan maktabni va uning alohida tarkibiy qismlarini boshqarish haqida 
gapirish mumkin. Bunday quyi tizimlar yaxlit pedagogik jarayon, sinf 
tizimi, maktabning tarbiyaviy ish tizimi, o‘quvchilarni estetik tarbiyalash 
tizimi, kasbga yo‘naltirish tizimi va boshqalardir.
Maktab boshqaruvi - yaxlit pedagogik jarayon ishtirokchilarining 
uning ob’yektiv qonuniyatlarini bilishga asoslangan, maqbul natijaga 
erishishga qaratilgan maqsadli ongli o‘zaro ta’siri, yaxlit pedagogik 
jarayon ishtirokchilarining o‘zaro ta’siri, pedagogik tahlil, maqsadni 
belgilash va rejalashtirish, tashkil etish, nazorat qilish, tartibga solish va 
tuzatish, o‘zaro bog‘liq bo‘lgan harakatlar yoki funktsiyalar zanjiri sifatida 
shakllanadi. 
Maktab boshqaruvidagi ta’sir falsafasi o‘zaro ta’sir, hamkorlik va 
refleksli boshqaruv falsafasi bilan almashtiriladi. Maktab boshqaruvi 
nazariyasi 
pedagogik 
boshqaruv 
nazariyasi 
(Yu.A.Konarjevskiy, 

---

369 
T.I.Shamova va boshqalar) bilan sezilarli darajada to‘ldiriladi. Menejment 
nazariyasi, birinchi navbatda, menejer faoliyati o‘z xodimlariga samimiy 
hurmat, ishonch, ular uchun muvaffaqiyat sharoitlarini yaratishga 
asoslangan bo‘lsa, o‘zining shaxsiy yo‘nalishi bilan o‘ziga jalb qiladi. 
Menejment g‘oyalarini tushunish, ularni maktab muammolari sohasiga 
o‘tkazish mustaqil yo‘nalish - maktab ichidagi boshqaruvni rivojlantirish 
uchun asos yaratadi. 
Ta’lim tizimini boshqarishning davlat хarakteri O‘zbekiston 
Respublikasi “Ta’lim to‘g‘risida” gi qonunida ifodalangan ta’lim 
sohasidagi davlat siyosatining quyidagi prinsiplari bilan belgilanadi:
ta’lim ustuvorligining tan olinishi; 
ta’lim olish shaklini tanlash erkinligi; 
ta’lim sohasida kamsitishlarga yo‘l qo‘yilmasligi; 
ta’lim olishga doir teng imkoniyatlarning ta’minlanishi; 
ta’lim va tarbiyaga milliy hamda umuminsoniy qadriyatlarning 
singdirilganligi; 
ta’lim va tarbiyaning insonparvarlik, demokratik xususiyati; 
ta’limning uzluksizligi va izchilligi; 
o‘n bir yillik ta’limning hamda olti yoshdan yetti yoshgacha bo‘lgan 
bolalarni bir yil davomida umumiy o‘rta ta’limga tayyorlashning 
majburiyligi; 
davlat ta’lim standartlari va davlat ta’lim talablari doirasida ta’lim 
olishning hamma uchun ochiqligi; 
o‘quv dasturlarini tanlashga doir yondashuvning yagonaligi va 
tabaqalashtirilganligi; 
insonning butun hayoti davomida ta’lim olishi; 
jamiyatda pedagoglarni ijtimoiy himoya qilishning kafolatlanganligi; 
ta’lim tizimining dunyoviy xususiyatga egaligi; 
bilimlilik, qobiliyatlilik va iste’dodning rag‘batlantirilishi; 
ta’lim tizimida davlat va jamoat boshqaruvining uyg‘unligi; 
ta’lim faoliyati sohasidagi ochiqlik va shaffoflik. 
Shu bilan birga Ta’lim to‘g‘risidagi Qonunda: jinsi, irqi, millati, tili, 
dini, ijtimoiy kelib chiqishi, e’tiqodi, shaxsiy va ijtimoiy mavqeyidan qat’i 
nazar, har kimga ta’lim olish uchun teng huquqlar kafolatlanadi.
Mamlakatda ta’lim sohasidagi davlat siyosatini izchil amalga 
oshirish uchun tegishli davlat ta’lim organlari tuziladi. 
Davlat boshqaruvi organlari – ta’lim vazirliklari, hududlar, viloyatlar, 
ta'lim boshqaruvi o'z vakolatlari doirasida maqsadli markaziy va xalqaro 
dasturlarni ishlab chiqish va amalga oshirish kabi masalalarni hal qiladi; 

---

370 
davlat standartlarini ishlab chiqish va ta’lim to‘g‘risidagi hujjatlarning 
ekvivalentligini (nostrifikatsiyasini) belgilash; ta’lim muassasalarini davlat 
akkreditatsiyasidan 
o‘tkazish, 
professor-o‘qituvchilar 
tarkibini 
attestatsiyadan o‘tkazish; mamlakat va muayyan hududda ta’lim tizimini 
shakllantirish, 
kasb-hunar 
ta’limi olib boriladigan kasblar va 
mutaxassisliklar 
ro‘yxatini 
belgilash; 
ta’lim 
muassasalarini 
moliyalashtirish, ta’lim tizimini barqarorlashtirish va rivojlantirish uchun 
davlat mabla‘larini yaratish; ta’lim muassasalarini moliyalashtirishning 
davlat standartlarini ishlab chiqish, o‘quv jarayonini moddiy-texnik 
ta’minlash; ta’lim muassasalari tarmog‘ini prognozlash, ta’lim tizimida 
byudjet va moliyaviy intizom bo‘yicha O‘zbekiston Respublikasi 
qonunchiligining bajarilishini nazorat qilish. 
Borgan sari menejment ijtimoiy jarayon ishtirokchilarining chiziqli 
bo‘lmagan interaktiv ko‘p funktsiyali faoliyati sifatida qaralmoqda, bu 
tashkilot ishining yuqori natijasini olishdan ham, ushbu jarayonda ishtirok 
etayotgan odamlarni, ularning munosabatlarini va o‘ziga xos 
sub’yektivligini saqlab qolish va rivojlantirishdan bir xil darajada 
manfaatdor. Ushbu nuqtai nazarni baham ko‘rgan holda, zamonaviy 
tadqiqotchilar menejmentni quyidagicha ta'riflaydilar: 
• odamlarning birgalikdagi mehnati va maqsadlariga erishish jarayonida 
o‘rtasidagi munosabatlarni tartibga solishga qaratilgan maxsus faoliyat 
(A.V.Tixonov); 
• boshqaruvchi va boshqariladiganlar o‘rtasidagi murakkab iyerarxik 
munosabatlarni muvofiqlashtirish faoliyati (V.Yu.Krichevskiy); 
• ta’lim muassasasi rahbarlari va ta’lim jarayonining boshqa ishtirokchilari 
o‘rtasida uni tartibga solish va qo‘yilgan vazifalarni bajarishga ko‘proq 
mos keladigan yangi sifat holatiga o‘tkazish bo‘yicha faol o‘zaro 
hamkorlik (T.I.Shamova). 
Turli xil ta’riflarni ko‘rib chiqsak, umumiy ta’rifni ta’kidlashimiz 
mumkin: