Замонавий психология муаммолари

Идентификация шундай психологик ҳодисаки, бунда суҳбатдошлар бир-бирларини тўғрироқ идрок қилиш учун ўзларини бир-бирларининг ўрнига қўйиб кўришга ҳаракат қиладилар. Яъни, ўзидаги билимлар, тасаввурлар, ҳислатлар орқали бошқа бировни тушунишга ҳаракат қилиш, ўзини биров билан онгли ва онгсиз солиштириш идентификациядир.
Рефлексия эса мулоқот жараёнида суҳбатдошнинг позициясидан туриб ўзини тасаввур қилишдир, яъни рефлексия бошқа одамнинг идрокига тааллуқли бўлиб, ўзига бировнинг кўзи билан қарашга интилишдир. Бунингсиз одам мулоқот жараёнида ўзини аниқ билмаслиги, нотўғри мулоқот шаклларини танлаши мумкин.
Стереотипизация одамлар онгида мулоқотлар мобайнида шаклланиб, ўрнашиб қолган, кўникиб қолинган образлардан шаблон сифатида фойдаланиш ҳодисасидир. Идрок ва тушуниш борасидаги бундай хатоликлар каузал атрибуция (лотинча «каuzа» – сабаб, «аtribusiо» – бермоқ, қўшиб бермоқ маъносини билдиради) деб аталади. Нотаниш одам ҳақида тушунчанинг шаклланишида у ҳақда берилган бирламчи маълумот ёки установка катта роль ўйнайди.
Таъсирланиш кўпроқ оммага хос бўлиб, диний ишонишлар, оммавий психоз ҳолатлари билан боғлиқ. Бунинг натижасида шахс беихтиёр маълум психологик ҳолатга тушиб қолади. Таъсирланишнинг манбаи тўсатдан пайдо бўлган ҳолат ёки маълумот бўлиб, уни одам онгли таҳлилсиз қабул қилади.
Ишонтириш бу бир кишининг бошқа кишига ёки кишилар гуруҳига нисбатан мақсадга қаратилган, лекин баъзан асоссиз таъсир усулидир. Бунда ҳам таъсирланувчи маълумотни ёки таъсирни танқидсиз қабул қилади. Бу ҳолат социал психологияда суггесстия деб ҳам аталади
Ниҳоят, яна бир усул тақлид қилишдир. Тақлид қилиш фақатгина тақлид қилувчининг маълумотни қабул қилишигагина эмас, балки унинг ҳулқ-атвори, қилиқларини қайтариш, намойиш этишга тайёрлик ҳолатига ҳам боғлиқдир. Тақлид қилиш қонунларига қуйидагилар киради:
1) тақлид жараёнида ички образлар ташқи ҳаракатларга ундайди. Масалан: аввал динга ишониш пайдо бўлади, сўнгра одамлар диний одатлар ва анъаналарга беихтиёр бўйсуна бошлайдилар;
2) паст табақа олий табақага, кичик ёшлилар катта ёшлиларга тақлид қилади. Шунинг учун ҳам бола ота-онанинг қилиқлари, ишларини танқидсиз ўзлаштиради, ўқувчи ўқитувчи фаолиятидаги айрим томонларга кўр-кўрона эргашади. Боладаги тақлидчанликни ҳисобга олган ҳолда катталар ўзларига тақлид қилувчилар ёнларида турганлигини унутмасликлари, ўз хатти-ҳаракатларини онгли назорат қила билишлари лозим. Яхши одатлар, одоб-аҳлоққа тўғри келадиган ҳулқ-атворнинг шаклланишида атроф-муҳитдаги катталарнинг роли сезиларлидир. Дўстнинг кимлигига қараб шахсга, онасига қараб қизига баҳо бериш каби халқ удумларида ҳам тақлидни инобатга оладилар.
Умуман, биз одамлар орасида – муҳтарам «мен»лар даврасида яшаб, улар билан мулоқотга киришар эканмиз, суҳбатдошлар руҳияти, орзу-ўйлари ва ҳатто озгина инжиқликларию эркаликлари билан ҳам муроса қилишимизга, ўзаро суҳбат чоғида кечиримлироқ, босиқроқ ва эътиборлироқ бўлишимизга тўғри келади. Бундай ҳислат эгаси бўлиш учун суҳбатдошлардан кенг қалблилик, билим ва юксак саховат талаб қилинади.