Замонавий иқтисодий талимотларни асосий йўналишлари /институтсионализм

Замонавий иқтисодий талимотларни асосий йўналишлари /институтсионализм/

РЕЖА:

ИНСТИТУТЦИОНАЛИЗМ ЙЎНАЛИШИ
НОМУКАММАЛ БОЗОР ТАЪЛИМОТЛАРИ
МОНЕТАРИЗМ ВА НЕОЛИБЕРАЛИЗМ
ЭВОЛЮЦИЯСИ
ҲОЗИРГИ ЗАМОН ИҚТИСОДИЙ ТАЪЛИМОТЛАРИ
ШАКЛЛАНИШИ ВА РИВОЖЛАНИШИНИНГ
АСОСИЙ ХУСУСИЯТЛАРИ

ҲОЗИРГИ ЗАМОН ИҚТИСОДИЙ ТАЪЛИМОТЛАРИ ШАКЛЛАНИШИ ВА РИВОЖЛАНИШИНИНГ АСОСИЙ ХУСУСИЯТЛАРИ

Биринчи навбатда «ҳозирги замон» тушунчасига аниқлик киритиш керак. Баъзи иқтисодчиларнинг фикрича, XIX аср охирларида вужудга келган иқтисодий ғоя, таълимот ва концепциялар ҳозирги замонники деб тан олинади.

Бу изоҳда мантиқ бор, албатта, чунки ўша даврда юзага келган иқтисодий ғоялар кейинги иқтисодий қарашлар учун таянч, асос ролини ўйнайди. Аммо бу изоҳнинг чекланганлигини ҳам айтиш керак, негаки ХХ асрнинг ўрталари, айниқса иккинчи Жаҳон урушидан кейин иқтисодий таълимотлар бир қанча янги қараш, ғоя, концепция ва назариялар билан бойиди, уларни ҳам албатта «ҳозирги замон» иқтисодий ғояларига киритиш табиийдир, аммо уларнинг эволюцияси рўй берган.
ХХ асрнинг 50-60- йиллари, айниқса кейинги пайтларда жаҳондаги бир қанча аввалдан ривожланган мамлакатлар (АҚШ, Буюк Британия, ГФР, Франция, Италия, Канада ва бошқа Европа Иттифоқи давлатлари...) қаторига янги-янги давлатлар келиб қўшилмоқда, айниқса Япония, Туркия ва янги индустриал мамлакатлар (ЯИМ) «тўрт аждаҳо»: Корея Республикаси, Тайвань, Сингапур ва Гонконг (Сянган) ҳамда шулар ривожига яқинлашаётган Малайзия, Филиппин, Таиланд каби давлатлар сони ортиб бормоқда.

Ҳозирги замон иқтисодий таълимотларининг асосан уч йўналишини ажратиш мумкин:

1
2
3
Неоклассик (янги классик).
Кейнсчилик.
Ижтимоий-институционал.
Иқтисодиётда бир қанча офатлар, хусусан, оммавий ишсизлик ва инфляция ижтимоий-иқтисодий ривожланишда асосий муаммолардан бири бўлиб қолмоқда. Қандай қилиб аҳолонинг мўътадил ва тўла бандлигини, реал даромадлар Ўсишини таъминлаш мумкин деган саволлар ҳаммани, иқтисодиёт фани ноёндоларини ҳам қизиқтириб келмоқда. Айниқса инқирозсиз иқтисодий циклнинг сирлари нимани муҳимдир.
Ҳозирги давр иқтисодий назарияларида А.Лаффернинг солиқлар ҳажми ва ялпи миллий маҳсулот ўртасидаги боғланиш таҳлил этилган. Лаффер эффекти бўйича солиқларни оширавериш билан миллий даромад маълум миқдорига ошади, кейин пасаяди. Солиқлар миқдорини пасайтириш қисқа давр мобайнида бюджетга тушумлар камайишига олиб келса ҳам, истиқболда жамғармалар, инвестиция ва даромадлар кўпайиши туфайли бюджет тушумлари ошади. Солиқ ставкаси оптимумини етиш учун эгри чизиқ (Лаффер эгри чизиғи) чизилган.
Унга кўра, солиқ ортиши билан давлат бюджетига тушумлар ортавермайди. Аксинча, шундай маълум чегара борки, ундан ортиқ солиқ ставкаси бюджетга тушумларни камайтиради, чунки юқори солиқлар хўжалик фаолиятига бўлган қизиқишни (рағбатни) камайтиради ва ишлаб чиқариш ҳажмларининг пасайишига олиб келади. Демак, маълум холларда солиқ ставкалари пасайтириш ишлаб чиқаришнинг фақат ўсишигина олиб келмасдан, бюджетга солиқ тушумларининг ўсишига ҳам олиб келади.
Бундай сиёсат Рфда 2000 йилдан бошлаб амалга оширилди, солиқ ставкалари барча учун 13% га тушурилди ва яхши натижа бермоқда.