Zamburug‘lar va lishayniklar. Ma’ruzaning maqsadi

LISHAYNIKLAR-Lichenes

Lishayniklar 2 xil o‘simlikning birga yashashidan xosil bo‘lgan organizmdir. Lishayniklarda suvo‘ti hamda zamburug‘ bor. Lishayniklarda bo‘lgan suvo‘ti va zamburug‘ bir-biri bilan simbioz holatda yashaydi. Simbioz bu bir-biriga hamkorlik va qarama-qarshi kurashdir. Zamburug‘lardan asosan xaltachali zamburug‘lar, ba’zan bazidial zamburug‘lar, suvo‘tlaridan ko‘k-yashil yoki yashil suvo‘tlari ishtirok etadi. Lishaynikni tashkil etgan bu 2 organizm bir-biridan foydalanib, qisman bir-biriga zarar etkazib, yashashni davom ettiradi.

Zamburug‘lar suvo‘tiga suv va mineral modalarni beradi, suvo‘tidan esa organik modalarni oladi. Suvo‘tining hujayrasida yashil rang beruvchi pigment bo‘lmagani uchun, fotosintez bo‘lib, organik modda tayyorlanadi.
1867 yil rus olimlari Fomitsen va Baranetskiylar lishayniklarning tanasidan suvo‘tlarini ajratib olgan. Erkinlikga chiqqan suvo‘tlari kuchli taraqqiy etib, zoosporalar hosil qilib ko‘paya boshlagan. Suvo‘tlaridan ajrab qolgan zamburug‘lar esa normal taraqqiy eta olmagan. Fomitsen va Baranetskiylar suvo‘tlari zamburug‘ga tushgan asir degan xulosaga kelgan. Bu 2 xil o‘simlikni bir-biri bilan qo‘shilib yashashgan nixoyat darajada sovuqqa va issiqqa chidamli organizm kelib chiqqan. Lishayniklar, suv- o‘tlari yoki zamburug‘lar yashay olmaydigan joylarda o‘sadi va taraqqiy etadi. Masalan: toshlarning ustida, daraxtlarning po‘stlog‘ida, cho‘llarda va boshqa erlarda.

Rasm 6.
Lishayniklar tashqi ko‘rinishi jihatdan 3 ta guruppaga bo‘linadi:

1. 
   Ko‘pikka o‘xshash bo‘lgan lishayniklar.
   
2. 
   Bargga o‘xshash lishayniklar.
   
3. 
   SHoxlanib o‘sadigan lishayniklar.
   

Ko‘pikka va bargga oxshash lishayniklar toshga, daraxtlarning po‘stlog‘iga yoki biror narsaga yopishgan xolda gorizontal o‘sadi. Shoxlanib o‘sadigan lishaynik esa, vertikal o‘sadi.

Lishayniklarning anatomiyasi ham 2 xil tipda bo‘ladi.
Lishayniklar tanasining tashqi tomonini zamburug‘ giflari o‘rab olgan. Ichki tomonida suvo‘ti hujayralari joylashgan bo‘ladi. Lishayniklarning tanasining ma’lum bir joyda suvo‘ti hujayralari bo‘lsa, suvo‘ti qavatini gonidiya qavat deyiladi. Lishaynikning o‘zini geteromer deyiladi. Lishaynikda suvo‘ti hujayralari tarqoq holda joylashgan bo‘lsa, gomeomer deyiladi .
Lishayniklar 3 xil yo‘lda ko‘payadi:

1.