Zahiriddin muhammad bobur nomidagi andijon davlat universiteti pedagogika fakulteti

 

1.3. Umumta’lim maktablarida amalga oshiriladigan ma’naviy-ma’rifiy ishlarning o‘ziga 

xosligi va unga qo‘yiladigan talablar 

 

Umumta’lim  maktablarida  ma’naviy-ma’rifiy  va  tarbiyaviy  ishlarning  asosiy  sub’ekti  - 

ma’naviy-ma’rifiy va tarbiyaviy ishlar bo‘yicha direktor o‘rinbosaridir.  

Ma’naviy-ma’rifiy  va  tarbiyaviy  ishlar  bo‘yicha  direktor  o‘rinbosariga  kator  funksional 

xukuklar: 

1.  Guruhlarda  o‘tkazilayotgan  ma’naviy-ma’rifiy  va  tarbiyaviy  ishlarga  qatnashish  va 

guruh murabbiysi ishini tahlil qilish. 

2.  Guruh murabbiylari ish rejalarini o‘rganish va tasdiqlash. 

3.  O‘quvchilar  uylarida  ovqatlanish  sharoitlarini,  turar  joylarini  va  tibbiy  xizmatni 

yo‘lga qo‘yilishini tekshirish. 

---

 

20 

4.  O‘quv  xonalarini  va  o‘quvchilar  uylaridagi  xonalar  xolatini  o‘rganish  maqsadida 

tekshirishlar uyushtirish. 

5.  O‘rta  maxsus  kasb-hunar  ta’limi  o‘quvchilari  haqida  tavsiyanomalar  berish,  unda 

kollej  “kamolot”  yoshlar  ijtimoiy  xarakati  bilan  kelishish  va  majlislarda,  anjumanlarda,  “ochiq 

eshiklar” kunlarida qatnashish uchun ota-oalarni taklif qilish va x.k.lar berildi.  

6.  Direktor  o‘rinbosari  faoliyati  –  kupkirrali  pedagogik-psixologik  yunalishlar 

kompleksidan iborat. Bular: 

7.  Umumta’lim  maktablari  ma’naviy-ma’rifiy  va  tarbiyaviy  ish  rejalarini  tuzish,  guruh 

murabbiylari ish rejalarini o‘rganish va tasdiqlash. 

8.  Umumta’lim  maktablarida  har  kuni  soat  8.30  da  davlat  madhiyasini  ijro  etilishini 

ta’minlash. 

9.  Umumta’lim  maktablari  o‘quvchilari  ongiga  milliy  istiqlol  g‘oyalarini  singdirishni 

turli uslub va yo‘llarini izlab topish va uni tashkil etish. 

10. Umumta’lim maktablari o‘quvchilari o‘rtasida terrorizm, giyoxvandlik, jinoyatchilik, 

turli  diniy-siyosiy  oqimlarga  berilishning  oldini  olish  borasida  viloyat  ichki  ishlar  boshqarmasi 

va kollej “kamolot” yoshlar ijtimoiy harakti bilan xamkorlikda ish olib borish. 

11. Umumta’lim  maktablari  o‘quvchilari  o‘rtasida  turli  xil  kasalliklarning  oldini  olish 

maqsadida  viloyat

 

“spid”,  “narkomaniya”,  “sog‘lom  avlod  uchun”,  “qizil  yarim  oy”,  “ekosan” 

markazlari bilan hamkorlikda maqsadli uchrashuvlar tashkil etish. 

12. Umumta’lim  maktablarida  o‘quv  jarayonida  tartib  intizomga  rioya  qilmagan 

o‘quvchilar bilan alohida ish olib borish. 

13. Umumta’lim  maktablarida,  o‘quvchilar  uylarida,  xususiy  xonadonlarda  yashovchi 

o‘quvchilarni gigienik normalarga rioya qilishni nazorat qilish. 

14. O‘quvchilar  uylarida  sport  raxbari  bilan  hamkorlikda  sport  ishlariga  rahbarlik  qilish 

(ertalabki jismoniy mashqlar, sport musobaqalari, sport to‘garaklari). 

15. Umumta’lim  maktablari  murabbiylar  kengashi  orqali  o‘quvchilarni  tarbiyalash 

jarayonini boshqarish. 

16. O‘quvchilar guruhi murabbiylariga va guruh faollariga amaliy yordam ko‘rsatish. 

17. Umumta’lim maktablarii jamoatchi tashkilotlarning o‘quvchilar guruhida, o‘quvchilar 

uyida va xususiy ylarda olib boriladigan tarbiyaviy ishlarini nazorat qilish va baholash. 

18. O‘quvchilarning ota-onalari bilan doimiy aloqada bo‘lishga alohida e’tibor berish ular 

bilan  hamkorlikda  tarbiyaviy  ishlarni  tashkil  etish,  o‘quvchi  haqida  ota-onasiga  xat  orqali 

ma’lumot berib turish. 

19. Umumta’lim  maktablari  xotin-qizlar  kengashi  bilan  hamkorlikda  qizlar  tarbiyasiga 

alohida e’tibor berish. 

---

 

21 

20. Umumta’lim  maktablarida  o‘quvchilarni  bo‘sh  vaqtini  unumli  tashkil  etish 

masqsadida turli mavzularda to‘garaklar tashkil etish. 

21. Guruh murabbiylariga o‘quvchilarni shahar, viloyat, respublika bo‘yicha sayoxatlarni 

tashkil etishda yordam beradi va nazorat qiladi. 

22.  o‘quvchilarga  tibbiy  yordam  ko‘rsatish  va  ovqatlanishni  tashkil  qilish  va  uning 

sifatini nazorat qilish. 

23. O‘qituvchilarning,  guruh  murabbiylarining  tarbiyadagi  ilg‘or  tajribalarini  o‘rganish, 

umumlashtirish va targ‘ibot qilish. 

24. O‘quvchilarning  bo‘sh  vaqtini  o‘tkazishlari  haqida  reyting  daftarchasini  yuritilishini 

nazorat qilishni yo‘lga qo‘yish. Ma’naviyat va ma’rifat bo‘limi uslublari bilan hamkorlikda o‘rta 

maxsus  kasb-hunar  ta’limi  muassasalarida,  o‘quvchilar  uylarida  va  xususiy  xonadonlarda 

yashovchi o‘quvchilar bilan ma’naviy-ma’rifiy va tarbiyaviy ish olib borish. 

25. O‘rta maxsus kasb-hunar ta’limi muassasalarida murabbiylar kengashi raisi vazifasini 

bajarish va boshq. 

Yosh  avlodni  sportning  barcha  turlariga  jalb  kilish,  ularda  jischmoniy  madaniyatni 

takomillashtirish  –  ma’naviy-ma’rifiy  ishlar  tizimining  tarkibiy  kismidir.  Bu  esa  mazkur 

yunalishda  olib  boriluvchi  ishlarni  muayyan  tartibga  solish  va  uning  sub’ekti  masalasini  kun 

tartibiga  kuydi.  Natijada  o‘quvchilar  uylarining  jismoniy  tarbiya  tashkilotchisi  to‘g‘risida 

Nizomi ishlab chikildi. 

O‘quvchilarga  o‘zbek  xalqining  jahon  madaniyatiga  qo‘shgan  ulkan  hissasini  xolisona 

tushuntirish  va  targ‘ib  qilish  ishlarida  bilimdon  tajribali  pedagogik  xodimlardan,  ustozlar 

faoliyatidan  foydalanishda  ko‘maklashish.  O‘zbek  xalqi  davlatchiligi  tarixini  keng  omma, 

xususan,  o‘quvchi  yoshlar  orasida  targ‘ib  qilish  ishlariga  bilimdon  tarixchi,  sotsiolog,  etnograf, 

pedagog,  arxeolog,  faylasuf,  adabiyotshunos,  tilshunos  va  boshqa  soha  olimlarini  jalb  etish. 

Noshirlik  ishlari,  targ‘ibot-tashviqot  sifatini  yaxshilash,  o‘quvchilarni  turli  o‘quv  vositalari, 

ilmiy-uslubiy  qo‘llanmalar,  ma’ruza  matnlari,  dasturlar  bilan  ta’minlash  maqsadida  nashriyot 

faoliyatini kuchaytirishga yordam ko‘rsatish. Mamlakatimiz mustaqiligining munosib kutib olish 

hamda  bu  tarixiy  sananing  har  bir  yilini  nishonlashda  katta  tayyorgarlik  ishlarini  amalga 

oshirishni ko‘zda tutib: 

-  vatanimiz  ozodligi  va  mustaqilligi  uchun  kurashlardan  matonat  ko‘rsatgan,  millatni 

xurlik  va  erkinlikka  chorlagan  mustabid  tuzum  yillarida  qatag‘on  etilgan  kollejimiz  ta’limini 

olgan  vatandoshlarimizning  mo‘’tabar  xotirasini  abadiylashtirish,  ibratli  hayoti  va  faoliyati, 

ilmiy,  ma’naviy-ma’rifiy,  ijodiy  me’rosiin  chuqur  o‘rganish  maqsadida  jamoatchilik 

komissiyasini tuzish; 

- “shahidlar xotirasi” hayriya jamg‘armasini qo‘llab-quvvatlashga oid takliflar kiritish. 

---

 

22 

-  umumta’lim  maktablariida  amalga  oshirilishi  lozim  bo‘lgan  bunyodkorlik  ishlariga 

xususan,  obodonlashtirish,  ilmiy-pedagogik  xodimlar  va  o‘quvchilarning  madaniy  xordiq 

chiqarish  uchun  zarur  shart-sharoitlar  yaratishda  maslahatlar  berish,  yangidan  ta’minlanishi 

hamda qurilishi lozim bo‘lgan o‘quv binolari, laboratoriyalar ochish kabi bunyodkorlik ishlarida 

taklif va mulohazalar bilan ishtirok etish; 

-  shahar  va  viloyat  mahallalari  faollariga  ma’naviy-ma’rifiy  yumushlarida  otaliq 

yordamlari  uyushtirish.  ayniqsa,  mamlakatimiz  prezidentining  asarlari  nutqlaridan  kelib 

chiqadigan  vazifalar  haqida,  xususan,  din  niqobidagi  turli  ekstremistik  guruhlarni,  terrorizm 

mafkurasini fosh qilish bo‘yicha ma’ruzalar, davra suhbatlar o‘tkazish zaruriyatdan kelib chiqib, 

bu  ishlarga  keksa,  bilimdon  olim,  domlalarni  hamda  iqtidorli  yosh  pedagog  olimlarni  safarbar 

qilishda rahbariyatga yordam ko‘rsatish; 

-  ustoz    va  shogirdlar,  kollejni  bitirganlar  bilan  uchrashuvlar  tashkil  qilish,  kollejda 

shakllangan ibratli maktablar haqida, bosib o‘tilgan tarixiy yo‘li uning mamlakatimiz fan, ta’lim 

va madaniy  hayotda tutgan  o‘rni, ibratli  an’analari  haqida  keng  ko‘lamli targ‘ibot  ishlarini  olib 

borishda ko‘maklashish;  

 - lotin alfavitiga asoslangan yangi yozuvimizni keng targ‘ibot qilish maqsadida kollejni 

radiolashtirish  va  undan  foydalanishga  e’tibor  berish,  hamda  uni  qo‘lga  qo‘yish  zaruriyatlari 

haqida fikrlashish; 

- umumta’lim maktablari gazeta faoliyatini yanada takomillashtirishga maslaxatlar bilan 

ko‘maklashish,  har  o‘quv  yili  davomida  fakultetlarda  kafedralarda  “ustozlar  yodi”  va  shunga 

o‘xshash mavzudagi tadbirlarni tashkil qilish va o‘tkazishda ko‘maklashish.   

Kadrlar  tayyorlash  milliy  dasturini  amalga  oshirishda,  ta’lim  va  targ‘ibot  ishlarini 

mukammalligini ta’minlashda, ularni takomillashtira borishda allomalarimizning ibratli ma’rifiy, 

ilmiy  maktablari  an’analaridan  keng  foydalanish,  xususan,  o‘zbek  xalqining  ozodlikka  erishish 

va  vatan  ozodligi  yo‘lida  jon  fido  qilgan  mafkuraviy  kamsitilgan,  qatog‘on  qilingan  o‘g‘il-

qizlarning muqaddas nomlari aniqlanib, ularni o‘rganish, qayta tiklash ishiga hissa qo‘shildi. bu 

esa  yoshlarni  ma’naviy  qadriyatlar  va  vatanparvarlik  ruhida  tarbiyalash  ta’sirchanligini 

kuchaytiradi.  

O‘zbekiston  Respublikasi  Prezidentining  farmonlari,  hukumatining  yoshlar  ma’naviy 

tarbiyasi  borasidagi  hujjatlarni,  kollej  o‘quvchilar  uylariga  aloqador  qarorlarini  o‘quvchilar 

o‘rtasida o‘z vaqtida targ‘ib etilishi va bajarilishini ta’minlaydi. 

1.  O‘quvchilar  uylarida  olib  boriladigan  tarbiyaviy,  Ma’naviy-ma’rifiy  ishlar  rejasini 

ishlab chiqadi va amalga oshirish bo‘yicha tizim vujudga keltiradi. 

2.  O‘quvchilar  uyida  olib  boriladigan  tarbiyaviy  ishlarni  fakultet  dekanini  birinchi 

o‘rinbosari bilan hamkorlikda amalga oshiradi. 

---

 

23 

3.   O‘quvchilar uyidagi o‘quvchilar Kengashi faoliyatini boshqaradi va nazorat qiladi. 

4.   O‘quvchilar uylarida huquqbuzarlik holatlarining oldini olish bo‘yicha ishlar rejasini 

tuzadi, maqsadli uchrashuvlar va suhbatlar o‘tkazilishiga sharoit yaratadi. 

5.  “Ma’naviyat  va  ma’rifat  xonalari”da  zarur  adabiyotlar,  texnika  vositalari,  ro‘znoma 

va oynomalarning o‘z vaqtida kelishi va yo‘qolmasligini ta’minlaydi. 

6.  O‘quvchilar  uyidagi  navbatchi  vaxtyor  va  navbatchi  o‘quvchilar  faoliyatini  nazorat 

qiladi. 

7.  O‘quvchilar  uyidagi  ozodalik  kunlarini  tashkil  etadi,  sanitariya-gigiena  holatlarini 

yaxshiligi  va  yotoqxona  atrofidagi  obodonlashtirish  ishlariga  o‘quvchilarni  va  barcha  ma’sul 

shaxslarni jalb etadi. 

8.  Devoriy gazetalarning muntazam chiqishini ta’minlaydi. 

9.  Turli  uchrashuvlar,  maroqli  suhbatlar,  maroqli  ma’ruzalar,  madaniy  –  oqartuv 

tadbirlarining  bo‘lishi  uchun  sharoitlar  yaratib,  ularni  muntazam  olib  borishga  javobgar 

hisoblanadi. 

10. O‘quvchilar uyida sodir bo‘lgan tartibbuzarlik uchun shaxsan javob beradi. 

11. O‘quvchilar uyida pasport rejimini yo‘lga qo‘yadi. 

12. Uslubchi  o‘quvchilar  uyida  yashayotgan  o‘quvchilarning  ota-onalari  bilan  yaqindan 

aloqada bo‘ladi va ularni farzandlari haqida xat orqali ma’lumot berib boradi. 

13. O‘quvchilar uyida sport musobaqalarini tashkil etishga yordam ko‘rsatadi. 

14. Uslubchi  belgilangan  tartibda  kech  soat  15  dan  tungi  10  gacha  ish  joyida  bo‘lishi 

shart.  O‘quvchilar  uyida  faoliyat  ko‘rsatuvchi  uslubchi  fakultetlarning  ma’naviy-ma’rifiy  ishlar 

bo‘yicha birinchi o‘rinbosarlari bilan hamkorlikda ish yuritadi. 

15.  O‘z faoliti haqida har oyda bir marta ma’naviyat va ma’rifat bo‘limi Kengashi oldida 

hisobot berib boradi. 

Yuqoridagi  yaratilgan  qushimcha  tashkiliy,  ma’muriy  shart-sharoitlar  o‘quvchilar 

uylarida  olib  borilgan  Ma’naviy-ma’rifiy  va  tarbiyaviy  ishlarning  yangiliklar  samarasida 

namoyon  bo‘ldi.  Jumladan,  shahrimiz  umumta’lim  maktablarida  quyidagi  tashkiliy-intizomiy 

tadbirlarni amalga oshirdik: 



  Sinf xonalariga begona shaxslarning kirib chiqishini nazorat qilish kuchaytirildi. 



  Sinf  xonalariga  begona  shaxslarni  kirib  chiqishlari  uchun  maxsus  ro‘yxatga  olish 

daftari joriy etilgan va ushbu daftarda mehmonlarni shaxsini tasdiqlovchi ma’lumotlar qayd etib 

borildi. 



  Maktab  ma’muriyati  tomonidan  qorovullarni  vazifalari  aniq  ko‘rsatilgan 

yo‘riqnomalar ishlab chiqildi. 

---

 

24