Yo’q zarra najot hech, kun-tun ziyod o’lur,
Qo’sh-qo’sh tug’adur haftada yangi oyi qarz.
Bozor kasod, kasbu hunarga rivoj yo’q,
Nafs shaytonining vasvasasi, royi qarz.
Sayohatnoma yo’nalishidagi poetik turkum. Ma’rifatparvarlik va jadid adabiyoti vakillari
o’z hayotlari davomida boshqa mamlakatlar taraqqiyotini ko’rish, ulardan ilg’or jihatlarni o’rganish
va vatanga olib kelish fikri bilan yashaganlar. Muqimiy, Zavqiylar ijodidagi sayohat taassurotlari
she’riy shaklni olgan bo’lsa, jadid adiblardan Behbudiy, Cho’lponlar bu borada nasriy, publitsistik
asarlar yaratdilar.
Muqimiy sayohatlari asosan Farg’ona vodiysi bo’ylab bo’ldi. Shoir Qo’qondan
Shohimardonga, Farg’onaga, Isfaraga qilgan sayohatlari asosida turkum she’rlar yaratdi. Muqimiy
bu joylarning tabiati, muhiti, iqlimidan tashqari odamlari, urf odat va an’analari, udumlarini
tasvirlaydi. ―Sayohatnoma‖ shoirning dunyodan shikoyat qilishi, ―ahli funun‖ga dunyo teskari
ishlarni ko’rsatishi bayoni bilan boshlanadi.
She’rda Ultarma, Do’rmoncha, Bo’rbaliq, Oq yer, Roshidon, Zohidon, Oltiariq, Chimyon,
Vodil kabi joy nomlari keltiriladi. Ba’zi qishloqlar tasvirida vatan kengliklari, tabiati, go’zal
manzaralar berilsa, ayrimlarida tanqidiy munosabat ko’zga tashlanadi.
Ammo nazarda Roshidon,
Firdavs bog’idan nishon.
O’ynab oqar obi ravon,
Sahni gulu gulzor ekan.
Vodil maqomi dilfizo,
Ko’chalaridur dilkusho.
Anhorida obi safo,
Sebarga, obishor ekan.
Anhoru soyu jo’lari,
O’ynab keladur suvlari,
16
Shirinki zardolulari,
Qandu asal bekor ekan.
―Sayohatnoma‖ning boshqa o’rinlarida esa shoirning tanqidiy fikrlari ko’rinadi. Bunday
satrlarda xalqning naqadar qiyinchilikda hayot kechirayotgani, turmush tarzining og’irligi qalamga
olinadi. Shoir yo’l zahmatlarini tasvirlab, qaroqchi, o’g’rilarning borligini, bunday joylar ―xoriston‖
ekanini kuyinchaklik bilan aytib o’tadi:
Kun tobishida bu safar,
Yo’llar saqardan ham batar,
Tog’ ichra rahzan bachchag’ar,
Ko’p elni qaqshatqon ekan.
Ketguncha yo’llar xorlar,
Yo’l zahmidan ozorlar.
Ko’kka yetar ko’hsorlar,
Hayhot! Xoriston ekan.
Qir pastida sho’rtang arig’,
Bir to’p yigit o’rgay tarig’.
To’nsiz, yalang’och, hay darig’,
Bechora, och dehqon ekan.
Muqimiy ―Sayohatnoma‖si singari she’rlar bitish Qo’qon shoirlari uchun an’ana bo’ldi.
Jumladan, Zavqiy, Furqat, Tajalliy kabi shoirlar Muqimiy asarining vazni, radifi, qofiyasi asosida
o’z ―Sayohatnoma‖larini yaratdilar. Zavqiy she’ri ―Shohimardon xotirasi‖ deb nomlangan bo’lib,
unda tabiat manzaralari, qishloq hayoti lavhalari, odamlarining fe’l atvorlari tasvirlanadi. Bu
manzaralar shoir nigohida ro’y bergan, ularni kuzatish jarayonida shoir o’ziga xos umumlashma
fikrlar chiqargan. She’r Muqimiy ―Sayohatnoma‖sidan farqli o’laroq, dastlabki bandlari ko’tarinki
kayfiyatda beriladi:
Bu ravzaga kimki kelib,
Bir kechasi mehmon ekan.
Do'stlaringiz bilan baham: |