Fonus vasfini eshitganda ko’zlar ravshan bo’lgani, dilga surur to’lganini shoir quvonch bilan
qolishini uqtiradi. She’r so’nggida sham yoqqanda shamol turib uni o’chirib qo’yishi, fonussiz
Muqimiy ijodida fonusga atalgan she’r Zavqiyga javob tarzida yozilgan bo’lib, unda bu
19
Temir yo’l haqidagi poetik turkum. Shunday poetik turkumlardan Karimbek Kamiyning
Turkiston o’lkasiga poezd kirib kelishi munosabati bilan yozilgan ―Temir yo’l xususida‖
manzumasida shoirning mazkur tarixiy voqeaga nisbatan qarashlarini anglash mumkin. Manzuma
shoirning qalamga murojaati bilan boshlanadi. O’tgan zamonlar qanday edi? deya savol beradi.
Qalam unga javoban:
Qadim ayyom ko’b erdi mashaqqat,
Suubat, kulfatu ham ranju mehnat, -
deydi. She’rning oxiriga qadar qalam temir yo’lning afzalliklari bayon etiladi. Shoir va qalamning
savol javobi asosida yozilgan ushbu she’r o’quvchida qiziqish uyg’otadi va qalamning
jonlantirilishi, ya’ni qo’llanilgan tashxis orqali asarning estetik qimmati ortadi.
Asarningmazmunidan shoirning ratsionalistik munosabatini tushunish mumkin. Chunki
Kamiy temir yo’lga uzoqni yaqin qiluvchi vosita sifatida ma’qullaydi:
Yaqin qildi uzoq yo’llarni turfa,
Durust aylab chatoq yo’llarni turfa.
Ne xush, hujjojlarg’a bo’ldi oson,
Temir yo’l birla bormak hajg’a, ey jon.
Bo’lub bexavfu bevahmu xatarsiz,
Borur, ham tez kelgaylar zararsiz.
Turkistonga rus chorizmi tomonidan olib kelingan temir yo’l aslida xom ashyo, yer osti, yer
usti boyliklari, moddiy madaniy merosni tashib ketish uchun mo’ljallangan edi. Davr ijodkorlari
kabi Karimbek Kamiy ham poezdning o’zbeklarning hayotini yengillashtiruvchi vosita deb,
xususan, hajga borishning qulay bo’lganligini mamnuniyat bilan ta’kidlaydi. Adabiyotshunos
B.Qosimov K.Kamiyning ijtimoiy she’riyati haqida so’z yuritar ekan: ―Kamiy she’rlarida charxning
―ravishi kaj‖ligidan to zolim podshohning zulmigacha ochlik yillarigacha ―suubatu alami‖dan
fevralning sururigacha, oktyabrning ―ranju zulmi‖dan boshlab Turkiston muxtoriyatini qonga
botirgan bolьsheviklarning ―fe’li bad‖igacha o’z ifodasini topgan‖, - deydi
1
. Poezd ta’rifiga
bag’ishlangan Kamiyning ushbu she’ri ham ijtimoiy mavzuga daxldor. Shuningdek, undagi bosh
g’oya ham shoir ijodining asosini tashkil etadi.
Sidqiy Xondayliqiyning ―Dar ta’rifi otasharoba‖ she’rida asosan poezdning tashqi
ko’rinishi tavsiflanadi. Poezdning tez yurishiga ―charx urmoq‖ iborasini qo’llab, uning ―o’tdan
qanot bog’lagani‖, ―dudi (tutuni)ni boshiga afsar (toj)‖ qilganini, ―ro’zu shab (ertayu kech) tog’u
cho’llarni kezishi‖ni, ―egri yo’ldan yurmay, to’g’ri yo’ldan yurishi‖ni poetik obrazlar orqali
tasvirlaydi.
1
Қосимов Б. ва бошқ. Миллий уйғониш даври ўзбек адабиёти. Тошкент Маънавият, 2004.
1999 б.