|
Afrosiyob-mifologik obraz. 1. Avestoda Frangxrasyan deb
atalgan. Avestoda A. shohlik ilohiy martabasi farn (xvarno)
ni qo‘lga kiritish uchun mifologik Varokasha dengizi tubiga
tushishga ahd qiladi va bunda Anaxitadan yordam so ‘raydi.
Lekin
if
bu iltimosni rad etadi. Frangxrasyan ust-boshini yechib
dengiz tubiga 3 marta sho‘ng ‘iydi, ammo harakati zoye ketadu
Avestoda и samarasiz harakat qilayotgan afsonaviy obraz sifatida
namoyon bo'ladi. Bu mavzu “Avesto”dan M
Shohnoma”ga
ham o ‘tgan. Lekin Avestoning Eron podshohlari bilan jangga
kirishuvi - y a ’ni Eron bilan Turonning tnifologik raqobati
g'oyasi Avestoda y o ‘q. A.ning Eron shohlarining dushmani qilib
ko‘rsatish g ‘oyasi yozma adabiyotga birinchi bo‘lib Firdavsiy
“Shohnoma”si orqali kirgan. U Faridun (Traztaona)ning Tur
ismli o ‘g ‘lidan tarqalgan shajaraga mansub. Otasining ismi-
Tajang. В и talqinda Firdavsiy zamoni uchun muhim bo‘lgan
turk davlatchiligi va eroniy davlatlar o ‘rtasida tarixiy у uzma-yuz
turish - harbiy-siyosiy muholiftik o ‘z aksini topgan. Shu bilan
A.ning ilohiy oliy baxt, hokimiyat ramzi-farn ilinjidagi mifologik
shaxs qiyofasi tarixiylik kasb etgan. Mifologik tassavvurdan
3 6
о ‘sib chiqqan adabiy an'папа, y a ’ni Avesto Turon podshohi
degan tushuncha tufayli xalq orasida Samarqandning qadimiy
qo‘rg‘oni, Toshkentdagi M ingo‘rik xarobalari, Buhorodagi
Romitan qo‘rg‘oni kabiyodgorliklarni uning nomi bilan bog‘lash
hanuzgacha saqlangan.
2. Turkiy yozma yodgorliklarda A. epik qahramon To‘nga alp
Er (Yusuf Xos Hojib), Alp Er To‘nga (Mahmud Koshg‘ariyda)
bilan bir shaxs qilib ko'rsatilgan. Bu qiyoslanish har ikki obrazni
Turon bilan bog'Uqligi tufayliyuzaga kelgan. Ba'zi olimlar (A.
Abdurahmonov) A.ni tarixiy shaxs deb hisoblaydilar. Aslida A.
va Alp Er To(nga miflari orasida katta tarixiy-madaniy tafovut va
anoxronizm mavjud. A. ibtidoiy tafakkurning mifologik hosttasL
Alp Er To‘nga esa Turk davlatchiligi davrlarining umumlashmnsi
sifatida o ‘rganilishi lozim.
3. Turkiy xalqlar bobokaloni, turkiylar podshosi, bahodir,
jahongir Qoraxoniylar va Saljuqiylar o ‘z shajaralarini A.dan
boshlaganlar. Turli yozma manbalarda A haqidagi m a ’lumot
turlicha. Masalan
,
“Buxoro tarixi* (Nmrshaxiyda A. 2000 yil
yashagan afsungar, kuyovi Siyovushmng qotili, Romitan qai’asi
bunyodkori va nihoyat, Siyovush qasosi uchun o ‘g ‘li Kayxusrav
tomonidan oUdirilgan deb k o ‘rsatiladi.
(O'zbekiston MiUiy
Ensiklopediyasi 1-jild, 517-518-b).
Yuqoridagi misoldan ko‘rinadiki, muharrir, ilmiy tahririyat
mudiri to‘g‘ri qarorga kelgan.
Muallifga u asar ustida ish boshlagan ilk davrdayoq yordamla-
shishning boshqa shakli ham bor. Ayrim hollarda asaming ayrim
3 7
qismlarini shu kitob mo‘ljallangan o‘quvchilari auditoriyasida
muhokamasini o‘tkazish foydadan holi bo‘lmaydi.
Aytaylik, bolalar uchun mo‘ljallangan asar kompozitsiyasi, ba-
yon usuli, tili va uslubini to‘g‘ri tanlash uchun kitob mavzusi bo‘-
yicha uni o‘quvchilar bilan qo‘lyozma muhokamasini o‘tkazish
tufayli muallif auditoriyani his etishga erishadi.
Muharriming nashr jarayonining bu bosqichidagi ishlash shakli
rejalashtirilgan nashr turiga, muallifning individual jihatlariga
bog‘liq. Muharrir muallifdagi, ayniqsa, yozish ishini endi boshlagan
mualliflar bilan muloqotda bu jihatlami albatta e’tiborga olishi
lozim. Muharrir mazkur ish jarayonida muallifga yotig‘i bilan
materialni tanlash, tajribali adiblar va jumalistlar ijod laboratoriyasi
bilan tanishish, noshirlik faoliyatiga oid ma’lumotnomalar bilan
tanishib chiqish haqida maslahatlar berishi mumkin. Zero, u tavsiya
etgan nashrlarda, odatda, muallifning huquq va majburiyatlari,
qo‘lyozmaning rasmiylashtirilishi bo‘yicha talablar, yozuvda
harflardan foydalanish yo‘riqlari haqida ma’lumotlar bo‘lishi kerak.
Muharrir uchun esdaliklardan foydalanishni tavsiya etishi ham
mualliflarga ortiqchalik qilmaydi. Xullas, muallifni qo‘lyozmani
nashriyotga topshirish uchun qanday tayyorlashning barcha shart-
laridan, ya’ni qo‘lyozma qanday shaklda, ko‘rinishda taqdim etili-
shidan tortib, to jadvallar qanday tuzilishi, tavsiflar, chizmalar,
portretlar qanday tayyorlanishi, joylashtirilishi, iqtiboslar izohi,
havolalar va adabiyotlar ro‘yxati, bibliografik ko‘rsatgichlar qan
day berilisl.i va boshqalardan xabardor qilishi kerak. Bu ishlar
go‘yo ikkinchi, uchinchi darajadagidek tuyulsa-da, lekin jiddiy
ahamiyatga molikdir.
Muharriming у ana bir muhim vazifasi muallif hali ishlashda
davom etayotgan qismlar, boblar bilan tanishishdir. Yuqorida
aytilganlami amalga oshirish go‘yo muharrirlik vazifalaridan emas-
dek, bundan tashqari bularga muharriming vaqti etmaydigandek
tuyulsa-da, ammo muharrir vaqt topishi kerak, vaholanki, uning
“zoye ketgan” bu vaqti keyinchalik ikki-uch barobar samara bilan
qaytishi mumkin. Shunday qilib muallifning nashr jarayonining
to'laqonli a’zosi bo‘lishi uchun imkon beruvchi muallif bilan
muharrir munosabati shakli yuzaga keladi. Bo‘lajak kitobning
muvaffaqiyati esa ko‘p jihatdan shunga bog‘liqdir.
Takrorlash va muhokama uchun savollar
1. Darslik va ensiklopedik asar tarhi xususida nima bilasiz?
2. To‘plam, antologiyalar tarhini ta’riflang, boshqa asarlardan
qanday farqga ega?
3. Muharrir va muallif hamkorligi qanday shaklda bo‘ladi?
4. Asaming birinchi o'quvchisi kim?
3-BOB
NASHR JARAYONINING TAHRIR BOSQICHI
Do'stlaringiz bilan baham: |
