Z. T. Rajamurodov, B. M. Bozorov, A. I. Rajabov, D. G‘. Hayitov

4.3. Kasb-hunar kollejlarida ta’lim tarbiya gigiyenasi
Ishlab chiqarish korxonalariga va qishloq xo’jaligiga yuqori malakali ishchi mutaxassislar korxonalarning o’zida hamda kasb-hunar kollejlarida tayyorlanadi.

Bo’lajak ishchi-mutaxassislarni korxonaning o’zida o’rgatishda bir qancha kamchiliklar va qiyinchiliklarga duch kelish mumkin, jumladan, aniq o’qish jarayoni, ya’ni kasbni o’zlashtirishga oid nazariy tushunchani amaliyot bilan hamjihatlikda olib borishga imkon bo’lmaydi.

Bundan tashqari, korxonalarda o’smirlarga kasbni o’rgatishga jalb qilingan injener-texnik xodimlarning aksariyati yetarli pedagogik ma’lumotga ega emas. Korxonalarning ko’pchiligi kasbga oid o’quv qurollari,jihozlar va xonalar bilan ta’minlanmaganlar. Shu sababli, bo’lajak ishchi tanlagan kasbi bo’yicha to’liq ma’lumot va qulay ish uslubi to’g’risida yetarli darajada tushuncha ololmaydi. Bu esa tanlagan kasbi bo’yicha yetuk mutaxassis bo’lishiga imkon bermaydi.

Zamonaviy korxona ishchining ish uslubini tubdan o’zgartirib yubordi. Bunda kasb egasidan jismoniy ishga nisbatan ko’proq aqliy mehnat talab qilinadi. Jumladan, o’rta ma’lumotlilar to’liqsiz o’rta ma’lumotlilarga nisbatan, yangi texnikani va texnologik jarayonni ikki marta tez o’zlashtirish qobiliyatiga ega ekanliklari aniqlangan.Zamonaviy mutaxassis ishchilarni hunar-texnika kollejlarida tayyorlash usullarini takomillashtirish va shu bilan birga xalq xo’jaligining bo’lajak malakali ishchiga bo’lgan talabni hisobga olgan holda, rejali ravishda tayyorlash lozim.

Kasb tanlashning asosiy negizida o’smirlarning aynan tanlangan kasbiga qiziqishini hisobga olish ahamiyatlidir. Bo’lajak kasbni tanlashda jamiyatshunoslar, ruhshunoslar, shifokorlar, muallimlar, iqtisodchilar, ota-onalar, korxona ilg’orlari, faxriylari va tajribali keksa ishchilar qatnashishi foydadan xoli emas..

Sog’lom o’smirlarga ham, sog’lig’ida biror o’zgarishi borlarga ham, xastaliklarini hisobga olgan holda kasb tanlash zarur.

Bo’lajak kasb, o’smirning layoqati, uning organizmiga xos fiziologik funksiyasini, shaxsan tanlangan kasbni korxona sharoitida bajarishda kuzatiladigan omillar ta’siriga munosabatini aniqlash orqali belgilanadi. Agar o’smirda surunkali kasallik yoki funksional o’zgarishlar bo’lsa, bo’lajak kasbga yaroqliligini aniqlash uchun korxonada ishlash jarayonida kuzatiladigan o’zgarishlar va organizmning shu sharoitga ichki imkoniyatlarini ishlatishi tufayli ish bajarishi (kompensasiya) mumkinligini hisobga olish zarur.

O’smirlarda tashqi muhit omillariga ko’nikish (adaptatsiya) xususiyati kattalarga nisbatan juda past, kompensatorlik faoliyati esa kattalarga nisbatan yuqoridir, shu sababli shifokor qanday ishlarga bemor o’smirlarni qo’yish mumkin yemasligiga qatiy rioya qilishi kerak.

Umumta’lim maktabidan o’smirlarning kasb-hunar kollejlariga o’tishi ularning ijtimoiy qarashini o’zgartirib, maktabda hosil bo’lgan stereotip buzilishiga olib keladi. Bunda umumiy hamda hunar o’rganishga oid darslar soni ko’payadi, kasbga o’rgatish jarayoni oshadi. Natijada, o’smir birinchi marta korxonada uchraydigan omillar bilan to’qnashadi. Ishni boshlash davrida o’smirlar organizmida korxona omillariga nisbatan moslashish (adaptatsiya) alomatlari kuzatiladi. Shu tufayli o’smirlar bajaradigan ishga gigiyenik jihatdan tadbirlar ishlab chiqish, o’smir uchun yangi bo’lgan korxona omillariga o’rganishda sharoit yaratish muhimdir.