Z. T. Rajamurodov, B. M. Bozorov, A. I. Rajabov, D. G‘. Hayitov

Tanaffuslarga qo’yilgan gigiyenik talablar. Darslar o’rtasidagi tanaffuslar o’quv kuni davomida o’quvchilarning dam olishi uchun mo’ljallangan.

Fiziolog- gigiyenistlarning ma’lumotlariga ko’ra dam olish ikki bosqichdan iborat bo’ladi. Pasaygan ish qobiliyatini asliga keltirish va asl holatni mustahkamlashdan iborat. Dam olish faqat birinchi bosqich bilan cheklanadigan bo’lsa, u ko’ngildagidek natijani bermaydi. Organizmga hatto arzimas darajada bo’lsa ham, yana bir zo’r kelishi uni darrov charchatib, ilgarigidan ham battarroq toliqtirib qo’yadi.

10 daqiqali tanaffus darsdan keyingi charchoqni bosa olishi ko’p yillik tajribalarda aniqlangan. 2- yoki 3-darsdan keyingi katta tanaffus 30 daqiqa davom yetishi kerak. Mahalliy sharoitlarga qarab, 2- va 3-darslardan keyin 20 daqiqa davom etadigan ikkita katta tanaffus bo’lishi mumkin.

Shunisi ham borki, kun bo’yi o’qitiladigan maktablarda tanaffuslarning muddatini ko’pincha 5 daqiqaga qisqartirishadi. Bu mutlaqo noto’g’ri, chunki 5 daqiqali tanaffusda o’quvchi yetarlicha dam ololmaydi, bunda dam olish birinchi bosqich bilan chegaralanadi. Darslar oxirida o’quvchining ko’p charchashi va kam samara berishini hisobga olib, ikki smenali maktablarning ikkinchi smenadagi 5-6 darslarini va shu maktabning birinchi smenadagi 6-darslarini 35 daqiqagacha kamaytirib, katta tanaffus muddatini 30 daqiqaga uzaytirish hozirgi kun talabiga javob beradi.

Katta tanaffusda o’quvchilarning ovqatlanishini tashkil etish uchun ham foydalaniladi. 30 daqiqa ichida maktabdagi hamma o’quvchilarni ovqatlantirish qiyin. Shu bois, maktabda nonushtani ikki marta, kichik yoshdagi o’quvchilar uchun o’quv kunining o’rtasida, ya’ni ikkinchi tanaffusdan keyin va katta yoshdagi o’quvchilar uchun uchinchi tanaffusdan keyin bergan ma’qul. 20 daqiqali ikkita tanaffus qilinadigan bo’lsa, bu vazifani hal qilish oson. Tanaffus harakat qatlamiga erk berib, to’planib qolgan quvvatni tashqariga chiqarib yuboradi, bolalar uchun tabiiy bo’lgan harakat faolligini yuzaga chiqarish uchun imkoniyat tug’iladi. O’quvchilar dars paytida faqat dars og’irligidan emas, balki uzoq vaqt bir holatda o’tirishdan charchaydilar, tanaffuslarda faol dam olish, bolalarning ishchanlik faoliyatini oshiradi. Ammo tanaffusda haddan tashqari serharakat va shovqin suronli o’yinlar o’ynamaslik kerak. Bunday o’yinlardan, keyin bolalar sinfga charchab qaytadilar va ular uzoq vaqt diqqatini to’play olmaydilar. Shuningdek, badiiy adabiyot o’qish, shaxmat, shashka o’ynashi mumkin emas.

O’quv mashg’ulotlarini uyda tashkil etishga qo’yiladigan asosiy gigiyena talablaridan biri bu mashg’ulotlarning kundalik muddatiga rioya qilishdir. Maxsus tekshirishlar shuni ko’rsatdiki, uy vazifalari 1 sinfda 30-40 daqiqa, 2 sinfda 1 soat, 3-4-sinfda 1,5 soat, 5-6 sinflarda 2 soat, 7-8 sinflarda 2,5 soat, 9-11 sinflarda ko’pi bilan 3 soat davom etishi mumkin.