Z. T. Rajamurodov, B. M. Bozorov, A. I. Rajabov, D. G‘. Hayitov

5.2. Shartli reflekslarning tormozlanishi.
Shartsiz yoki tashqi tormozlanish. Shartli reflekslar tormozlanish xususiyatiga ega. Katta yarim sharlar po’stlog’ida shartli reflekslarni bajarilishida ushbu shartli refleksga aloqasi bo’lmagan yangi kuchli qo’zg’alish o’chog’i yuzaga keladi. Agar itda qo’ng’iroq ovoziga shartli so’lak ajralish refleksi hosil qilingan bo’lsa, qo’ng’iroq chalingan paytdagi kuchli elektr nuri ilgari hosil qilingan so’lak ajralish refleksi tormozlanadi. Bu tormozlanishning asosida manfiy induksiya hodisasi yotadi: begona qo’zg’alishdan po’stloqda hosil bo’lgan yangi kuchli qo’zg’alish o’chog’i shartli reflekslarni bajarilishi bilan bog’liq bo’lgan katta yarim sharlar po’stlog’idagi qismlarni qo’zg’aluvchanligini pasayishini chaqiradi va ushbu hodisa tufayli shartli refleksni tormozlanishini chaqiradi. Shartli reflekslarning bunday turini ayrim hollarda induksion tormozlanish ham deb yuritiladi.

Siydik pufagining to’lishi, og’riqli yallig’lanish o’chog’lari ham shartli reflekslarni tormozlashishi mumkin.

Induksion tormozlanish, ushbu shartli refleks uchun tashqi, begona qo’zg’atuvchi ta’sir etishi bilanoq u rivojlana boshlaydi va uni qayta ishlanishi talab qilinmaydi, shu sababli ham u shartsiz tormozlanishlar qatoriga qo’shiladi, chegaradan chiqqan tormozlanish ham tashqi tormozlanishlar qatoriga kiradi. Bunday tormozlanish shartli qo’zg’atuvchining ta’sir kuchi yoki vaqti haddan tashqari ortganda namoyon bo’ladi. Bu paytda shartli refleks zaiflashadi yoki umuman yo’qoladi. Bu tormozlanish himoya ahamiyatiga ega bo’lib, ular nerv hujayralarini qo’zg’atuvchilarning haddan tashqari kuchli yoki davomiyligidan, qaysiki ularni faoliyatini buzishi mumkin bo’lgan ta’siridan himoya qiladi.