|
->■
ularda emotsional qo‘zg‘alishni vujudga keltirish;
J
"*•
hayotiy faoliyatdan keng foydalanish;
I
bir-biriga qarama-qarshi tushunchalarni chuqurj
Uahlil qilish zarur ekan.
J
0
‘quvchilarda o‘z-o‘zini anglashda shaxs axloqiy hislarining
ba’zi bir jihatlari masalalari P.I.Razmislov, jamoa oldida burchni
rivojlantirish xususiyatlari A.L.Shnirman, burch hissini tushunish
muammolari A.S. Alyakrinskaya, axloqiy jihatdan o‘zini aniqlash
muammolari V.I.Shardakovlar tomonidan o‘rganilgan.
22.2. Turli yosh bosqichlarida tarbiya xususiyatlari
Bolada shaxs xislatlari uch yoshda namoyon b o la boshlaydi.
Bu esa uni uch yoshdan boshlab tarbiyalash zarurligini bildir-
maydi. Bolani hayotining birinchi oylaridan boshlab tarbiyalash
zarur, faqat uning tashqi ko‘rinishlari maktabgacha yosh davri-
ning boshida namoyon boladi. Ilk bolalik davrida berilgan tar
biya butun bolalik davrida namoyon boladi. Tarbiya ona bilan
bolaning muloqotidan boshlanadi, bu esa bolaning keyingi shax
siy rivojlanishini belgilab beradi. Zamonaviy psixologiyadagi
so‘nggi tadqiqotlarda aniqlanishicha, onadan bolaga yoki chaqa-
508
loqlik davrida onaning o‘rnini bosuvchi shaxsdan insoniy emot
sional o‘zaro munosabatlar bilan bog‘liq ko‘pchilik sifatlar o‘tadi.
Bola ikki yoshga to‘lganda muhim shaxs xislati hisoblangan va
keyingi hayoti davomida butun umr saqlanib qoladigan — inson-
larga bog‘lanib qolish xislati shakllanadi. Bolada kimgadir sim-
patiya paydo bo'ladi, ana shu yoqtirgan insonning oldida ko'proq
bo'lishga harakat qiladi, unga ko'proq yordam so‘rab murojaat
qiladi. Bola bog‘lanib qolgan shaxs boshqalarga nisbatan ko'proq
unga kuchli tarbiyaviy ta’sir o‘tkazishi mumkin.
Ilk bolalik davrida bolada axloqiy ongni emas, balki axlo
qiy hislarni tarbiyalash haqida so‘z yuritish mumkin. Bolalarni
axloqiy tarbiyalash masalalari bilan bir qancha xorij olimlari
shug‘ullanishgan. Ulardan J.Piaje, L.Kolberglarning ta’kidlashi-
cha, bolalar maktabga o‘qishga borguncha axloqiy ong darajalari
konvensial axloqqacha bo‘lgan davrda bo‘ladi. Ushbu axloq turi
shu bilan tavsiflanadiki, kattalar bola uchun axloqiy fikrlar man-
bayi va axloqiy darajada taqlid qilish namunasi hisoblanadi. Le-
kin Piaje va Kolberg ishlarida ham qachon va qanday qilib bolani
axloqiy tarbiyalash jarayonini boshlash kerakligi haqida tavsiyalar
keltirilmagan.
Ilk bolalik davrida axloqiy tarbiya bilan bir qatorda intizom-
ni, jismoniy va gigiyenik tarbiyalash muhim ahamiyatga ega. Tar-
tib intizomni tarbiyalash bolada o‘z xohish, istaklarini boshqa
rish, vaziyatli motivatsion ehtiyojlarni jiddiy muhim maqsadlarga
erishishga bo'ysundirishni nazarda tutadi. Ilk bolalik davrida
jismoniy tarbiya nafaqat sog‘liqni mustahkamlash, bolalarning
kuchi va chidamliligini shakllantirish, balki intellektual rivojlani
shi uchun ham zarurdir. Shuningdek, ilk bolalik davri elementar
gigiyenik malakalarning shakllanishi uchun senzitiv davr hisobla
nadi. Elementar gigiyenik malakalarni shakllantirish bolani inti-
zomga o‘rgatadi, bu esa unda boshqa ijobiy shaxs xislatlari, jum-
ladan saranjom-sarishtalik, batartiblikka o‘rgatadi.
Maktabgacha va kichik maktab yoshidagi bolalarni tarbi-
yalashda ularning uy mehnatida ishtirok etishi muhim ahami-
509
yatga ega. 4—5 yoshligidan boshlab bolaning uyda doimiy baja-
radigan majburiyatlari bo‘lishi maqsadga muvofiq. Uy mehnatida
ishtirok etish tufayli bolada saranjom-sarishtalik, mas’uliyatlilik,
mehnatsevarlik va boshqa foydali xislatlar shakllanadi. Bolaning
shaxs sifatida shakllanishi va tarbiyalashda asosiy mehnat tur-
lari - bu uy ishlariga yordamlashish, ota-onalar bilan birgalikda
iqtisodiy masalalarni hal qilishda ishtirok etish, ovqat pishirishda
yordamlashish, o‘simliklar va gullarni parvarishlash va hayvon-
larga qarash va b. Maktabgacha yoshdagi bolalar o‘zlari o‘ynay-
digan, dam oladigan joylarini yiglshtirishda, bezashda ishtirok
etishlari muhim, kichik maktab yoshidagi bolalar dars tayyorla-
gan joyini yig‘ishtirishi lozim. Har bir bolaning uyda kichik, ish
burchagi bolishi lozim.
Uy ishlariga yordamlashish bolada batartiblik va tozalikni
rivojlantiradi. Uy mehnati orqali tarbiyalashning boshqa jihati -
iqtisodiy jihat bolib, bunda bola oila budjetini tejab-tergab foyda
lanish haqida tasavvurlari va malakalari shakllanadi.
Uy mehnatining turlaridan biri o‘z-o‘ziga xizmat qilishdir.
Bunda bolada mustaqillik, o‘z-o‘ziga xizmat qilish qobiliyati
shakllanadi. Bolalarning qishloq xo‘jalik ishlarida, o‘simliklar va
hayvonlarni parvarishlashda ishtirok etishi — ekologik va axloqiy
tarbiyaning kuchli qurolidir.
Maktabgacha yosh davrida o‘yin yetakchi faoliyat bolgani
bois, u katta tarbiyaviy ahamiyatga ham ega.
0
‘yinning tarbi
yaviy funksiyalaridan biri shundan iboratki, u bolaning turli eh-
tiyojlarini qondirish va uning motivatsion sohasini rivojlantirish
vositasi hisoblanadi1.
0
‘qish faoliyatida bola nafaqat o'rganadi, bilim, malaka va
ko‘nikmalarni egallaydi, balki tarbiyalanadi ham, ya’ni ma’lum
shaxs xislatlari layoqatlar, qobiliyatlar, qiziqishlar, ehtiyojlar, xa-
rakter xislatlari ham shakllanadi. Kichik maktab yoshining oxi-
Do'stlaringiz bilan baham: | 
