Z. T. Nishanova, N. G. Kamilova, D. U. Abdullayeva, M. X. Xolnazarova

1  Шаповаленко  И.В.  Взаимоотношения поколений в семье / /   Психология 

семейных отношений  с  основами  семейного  консультирования/  Под  ред. 

Е.Г.Силяевой,-  М.2002.С.65—120.

344

---

lari,  o‘z rejalarini amalga oshirishlari,  qiyin mas’uliyatni o‘z zim- 

malariga olishlari birmuncha qiyin kechadi.

Ular  ko‘pincha  intellektual  xarakterdagi  muammolarni  ham 

qiyinchilik bilan yengadilar.  0 ‘smirlik  davrida bolalarning  atrof­

dagi  odamlar bilan  shaxsiy va  ish yuzasidan  bo‘ladigan  munosa- 

batlaridagi  mavqei  o'zgaradi.  Endi  o‘smirlar  o‘yin  hamda  dam- 

ga  kamroq  vaqtlarini  ajratgan  holda  ko‘proq jiddiy  ishlar  bilan 

shug‘ullana  boshlaydilar  va  ularda  bilish jarayonlari jadal  rivoj- 

lana boshlaydi.  0 ‘qish  o‘smirlar hayotida  katta  o‘rinni  egallaydi. 

Ularga mashg‘ulotlarning mustaqil shakllari yoqadi.  Boshqa davr 

bolalariga nisbatan o‘smirlarning  fanlarni muvaffaqiyatli o‘zlash- 

tirishlari,  qiziqishlarining  ortishi,  o‘qituvchining  o‘quv  materia­

lini tushuntira  olish  mahoratiga bogliq.  Bilim  olganish  ehtiyoj­

lari  asosida  asta-sekinlik  bilan  o‘quv  fanlariga  nisbatan  qat’iy 

ijobiy munosabat  shakllanadi.  Bu davrda o‘qishning yangi motiv­

lari yuzaga keladi.  Bu motivlar o‘smirning,  hayotiy rejalari,  kela- 

jak kasbi va ideali bilan bogliq boladi.  Aynan o‘smirlik davridan 

boshlab,  bolalar  hayotiy,  ilmiy,  badiiy  bilimlarni  kengaytirishga 

alohida  ehtiyoj  sezadilar va  bunga  harakat  qiladilar.  Bilimli bola 

tengdoshlari  orasida  hurmatga  sazovor boladi.  Bilim  o‘smirlarga 

alohida bir quvonch baglshlaydi va uning tafakkur qilish layoqa- 

tini rivojlantiradi.  Bu davrda o‘quvchilarga beriladigan o‘quv ma- 

terialining hajmi katta bolgani uchun ham uni eslab  qolishi yoki 

bir necha marta takrorlash yoli bilan o‘zlashtirishi qiyin.  Buning 

uchun o‘quvchi o‘quv materialining mazmunini tahlil qilishi, un- 

dagi  mantiqiy  tuzilishni  bilishi  muhim.  Bu  davrda  bolalarning 

idroki,  diqqati  va  tasavvurlari  rivojlanadi,  lekin  bu  rivojlanish 

bolaning  o‘ziga va  atrofdagilarga  sezilmagan  holda  kechadi.  Shu 

bilan  birga  bu  davrda  bolaning  xotirasi,  nutqi,  tafakkur jarayon­

lari  ham jadal  rivojlanadi.  Bu  o‘zgarishlar  atrofdagilarga  sezilar­

li  darajada  boladi.  0 ‘smirlik  davrida  o‘z-o‘zini  anglash  daraja- 

si  kengayadi  va  unda  boshqa  odamlar,  olam  haqidagi  bilimlari 

chuqurlashadi.  0 ‘yin faoliyati asta-sekin kamayib, yangi faoliyat- 

lar  yuzaga  kela  boshlaydi.  Psixik  rivojlanishning  yangi  bosqichi

345

---

boshlanadi.  0 ‘smirlik davrida  o‘z faoliyatini nazorat  qilish  rivoj- 

lana boshlaydi va o‘zini-o‘zi boshqarishga intilishi kuchayadi.  Bir 

so‘z  bilan  aytganda,  o‘smirlik  davri  psixik  rivojlanishda  keskin 

burilish davri hisoblanadi.