Z. T. Nishanova, N. G. Kamilova, D. U. Abdullayeva, M. X. Xolnazarova

Kichik  maktab  yoshidagi  bolalarning  emotsional  xususiyatlari. 

Kichik  maktab  yoshidagi  o‘quvchilarning  hislari  o‘zining  ancha 

barqarorligi,  anglanganligi  bilan  maktabgacha  yoshdagi  bolalar­

ning  hislaridan  farq  qiladi,  bu  hislar  anchagina  osoyishtalik  bi­

lan  oladi,  ancha  chuqur va  kuchli bolib  qoladi.  Kichik  maktab 

yoshidagi  o‘quvchilarning  umumiy  emotsional  tonusida  xush- 

chaqchaqlik,  ruhiy tetiklik kayfiyati ustunlik qiladi.  Darslarda va 

tanaffus  vaqtlaridagi  o‘yinlarda  ular  quvnoq  va  tetik  boladilar. 

Bunday holat esa kichik maktab yoshidagi o‘quvchilarning emot­

sional hayotida  norma bolib  hisoblanadi.

Kichik maktab yoshidagi bolalarning emotsional hayoti ta’lim 

va tarbiyaning ta’siri ostida ancha kengayadi.  Maktabgacha yosh­

dagi  bolalarning  hislaridan  farqli  ravishda  kichik  maktab  davri­

da  hislarning  yo‘nalganligida  katta  tabaqalanish  yuzaga  keladi. 

Bu yoshda  oliy hislarning barcha turlari  rivojlanishni  boshlaydi.

Kichik  maktab  yoshidagi  o‘quvchilarning  his-tuyg‘ulari  ular­

ning  faoliyatida  namoyon  boladi  va  rivojlanadi.  Kichik  maktab

309

---

yoshidagi  o‘quvchilar o‘zlarining  har bir faoliyat  natijalariga baho 

bera  oladilar.  Baho  kishida  qoniqish va  qoniqmaslik hislarini  yu­

zaga keltirishi mumkin bolib, bu hislar bolani yaxshi o‘qishga ruh- 

lantiradi.  Ba’zan  past  baho  olish  orqali  yuzaga  kelgan  salbiy  his­

lar chuqurlashib, o‘qituvchining noto‘g‘ri reaksiyasi va kattalarning 

doimiy  tanbeh  va  tanqidlari  oqibatida  bolaning  xarakter  xislati- 

ga  aylanib  qolishi  mumkin.  Boshlanglch  sinf  o‘quvchilarining 

faoliyatlari  uchun  ijobiy  baho  olishlariga  yordam  beruvchi  asosiy 

hislardan  biri  intellektual  hislardir.  Odamning  aqliy  faoliyati  bi­

lan  bogliq  bolgan  hislar  intellektual  hislar  deb  ataladi.  Bilishga 

qiziqish, taajjublanish va hayron qolish hislari, ishonch, ishonchsiz- 

lik va shubhalanish hislari intellektual hislar qatoriga kiradi.

Bunday  hissiyotlar  har  xil  nazariy  va  amaliy  savollar  tugll- 

ganida,  vazifa  va  masalalarni  hal  qilish  choglda,  biror  yangilik- 

ni  o'zlashtirish  va  bilish  choglda  paydo  boladi  va  his  qilinadi. 

Kichik  maktab  yoshidagi  o‘quvchilarning  intellektual  hislari  bi­

lish jarayonida  rivojlanadi.  0 ‘quv  faoliyatida  bolalar  katta  hajm- 

dagi bilimlar va faktlarga duch kelib, ular bolalarda taajjublanish, 

ishonchsizlik,  quvonch  hislarini  yuzaga  keltirib,  qiziquvchanlik, 

urinchoqlik  va  shu  kabi  boshqa  hislarning  shakllanishiga  asos 

boladi.

0

‘qish jarayonida  yoshi  kattalashib,  tajribasi  orta  borgan  sa­

ri,  oqilona  urinchoqlik  rivoj  topa  boradi.  Bu  his  odamning  il­

miy  tadqiqot  ishlari bilan  samarali  shug'ullanishini  rag‘batlanti- 

radi.  Bilishga  qiziqish  maktabgacha  tarbiya  yoshidagi  bolalarga 

xos  bolgan  xususiyatlardandir.  Bilishga  qiziqish  kichik  maktab 

davrida  o'ziga  xos yo‘nalishni  oladi.  Ular  har bir  o‘rgangan  nar- 

salariga taajjublanish bilan qaraydilar.

Respublikamizda M.G.Davletshin rahbarligida M.A.Maqsudova 

tomonidan  «Birinchi  sinf o‘quvchilarida ta’lim jarayonida bilishga 

oid  qiziqishlarning o‘sishi»  mavzuida ilmiy tadqiqot olib borilgan1.