Z. T. M s h m o V a

Maktab  psixologining  kasbiy  psixogigienasi.  Maktab 
psixologlari o‘z kasblarida  ko‘pincha insonlar hayotidagi qiyin 
daqiqalarda  ish  olib  boradilar.  Psixologga  xavotirlanish, 
qo‘rqish,  muammolar,  afsuslanish,  xatolar,  kulfatlar  bilan 
murojaat qiladilar. Bularga qanday munosabatda bo‘lish kerak? 
Psixolog bunday vaqtlarda o ‘zini qanday tutishi  zarur,  shaxsiy 
muammolar  va  mijozlar  muammolari  ta ’siriga  berilmaslik, 
optimist  bo‘lish,  ichki  faol  tonusni  qanday  ushlab  turish 
mumkin?
Tasawur  qiling:  sizning  oldingizga  o ‘quvchilardan  biri- 
ning  onasi  kelib  o‘zining  shaxsiy  muammosi  —  ko‘p  yillik, 
baxtsiz,  javobsiz  sevgisi  haqida  gapirib  berdi.  Bu  sevgi  uning 
hayotini barbod qilgan.  U ko‘z yoshlarini to ‘kar, toshdek qotib, 
hayotga  befarqlik  haqida  gapirardi.  Sizga  ham  (Siz  psixolog 
bo‘lsangiz-da) ruhan qiyin: yaqin kishingiz uydan ketib qolgan. 
Bunday vaqtlarda  sizning  ham  yashagingiz  kelmaydi,  bunday 
vaqtda  yana  maslahat  ham  berish  kerak.
Maktabdagi  xonaningizda  —  dunyo  ko‘ziga  qorong‘u 
ko‘ringan  yuqori  sinf o‘quvchisi,  yangi  mijoz  o‘tiribdi.  Uning 
yuzlari  ko‘kimtir,  tamakini  ketma-ket  chekardi,  oilasi,  qizi, 
o ‘zi  haqida  bafurja,  batafsil  gapirmoqda.  U  sizning  yordam 
berishingizni juda  xohlaydi.  Siz  bor  kuchingiz  ila  yigit  bilan 
muloqotga kirishasiz.  U  tinchlanib uyiga ketadi.  Siz o‘zingizni 
juda  charchagan  his  qilasiz,  shaxsiy  tashvishingiz  sizga  kuchli
45

---

ta ’sir  qiladi:  uyingizda  k o ‘p  oylardan  beri,  og‘ir  dard 
chekayotgan  otangiz  yotibdi.
Nima  qilish  kerak?  Boshqa  odamlarni  qo'llab-quwatlash 
uchun  qayerdan  kuch  topish  mumkin,  agar  sizning  o‘zingiz 
yordamga  muhtoj  bo‘lsangiz?
Aniq  ishlab  chiqilgan  reseptlar  bu  yerda  yo‘q,  bo‘lishi 
ham  mumkin  emas.  Har  bir  inson,  tabiiy  har  bir  psixolog  — 
bu  individuallikdir.  Bir  insonni  dushdagi  sovuq  suv  o ‘ziga 
keltirishi  mumkin,  boshqa  birovni  deraza  oldidagi  gulning 
chiroyli  ochilib  turishi  ruhiyatini  ko‘rsatishi  mumkin.
M a’lum bo‘lishicha,  maktab va amaliy  psixologiya  kasbiy 
psixologik himoya vositalarisiz  faoliyat ko‘rsata olmaydi.
Sahnaga chiqayotgan aktyorday, psixolog ham o‘z hissiyot- 
larini  ifodalab,  yomon  rol  o ‘ynash  mumkin  emasligini  bilishi 
lozim.  Kuchli,  har  doim  yordamga  tayyor,  kasbiy  formada 
bo‘lishi kerak.
Bunga  qanday  erishish  mumkin?
Tajribali  psixologlar  o ‘zlarini  qanday  tutadilar?
Bu  savollarga  psixologlar  har  xil javob  beradilar.
«Ishga ketayotib,  uyimning eshigini qulflaganimda,  fikran 
o'zimga  o ‘zim  shunday  deyman:  «Mening  hamma  muam- 
molarim  uyda.  Ishda  men  kuchli,  faol,  yaxshi  kayfiyatda 
boMishim kerak».
Men uchun  eshikni  yopish  —  bu  chiziq.  Bu  chiziq  ortida
—  mening  uydagi  muammolarim.  Oldinda  —  mening  ishim, 
unda shaxsiy muammolarimga  o‘rin  yovq».
(Ayol psixolog  bilan  suhbatdan).
«—  Men  kasalxonaga  borayotganimda  xalat  kiyaman, 
kalitni cho‘ntagimga solaman.  Men bu ishlarni bajarganimda, 
boshqacha  b o iib   qolaman.  M en  xalat  kiyib  kasalxonaga 
borayotganimni anglayman.
Ikki  kishi:  kasal  va  mendan  men  sog‘lomroq  bo‘lishim 
kerak.  Bu  mening  um um an  sog‘lig‘imni,  m enda  xafalik, 
afsuslanish,  kasallik  alomatlari  yo‘qligini  bildirmaydi.  Lekin 
m a’lum  bo‘lishicha,  unga  qiyin,  u  menga  muhtoj.
46

---

Men  mutaxassisman,  men  sog‘  bo‘lishim  kerak.  Shaxs 
sifatida  ruhan  men  undan  kuchli  bo‘lishim  zarur.  Bo‘lmasa, 
men  xalatni  kiymasligim,  ishga  bormasligim  kerak.  Tu- 
shunasizmi?»
(Psixologiya fanlari doktori B.  Bratus.)