Z. T. Karabayeva


  Asosiy  terminlar va  tushunchalar



Download 5,6 Mb.
Pdf ko'rish
bet96/178
Sana31.12.2021
Hajmi5,6 Mb.
#278279
1   ...   92   93   94   95   96   97   98   99   ...   178
Bog'liq
toksikologiya

 
7.1.  Asosiy  terminlar va  tushunchalar 
 
Toksikologiyani  homilaning  kimyoviy  moddalar  bilan  zaharlanishini 
o‘rganadigan sohasi bo‘lgan “Terotologiya”, grek tilidan kirib kelgan bo‘lib, teras, 
ya’ni  maxluq  nomidan  olingan.    Ilk  yillarda  bu  soha  vakillari  kuzatishlar  olib 
borib,  rivojlanayotgan  organizmga  kimyoviy  moddalarning  ta’sirini  o‘rganishgan. 
Lekin,  oxirgi  yillarga  kelib,  insoniyat  rivojlanishining  molekulyar  asosi  haqidagi 
dunyoqarashlarning  kengayganligiga  asoslanib,  soha  vakillari  kimyoviy  ta’sir 
natijasida  dunyoga  keladigan  tug‘ma  nuqsonliklar  asosida  yotuvchi  biokimyoviy 
mexanizmlarga  asosiy  diqqatini  qaratdi.  kimyoviy  ogohlantirgandan  prenatal 
                                                           
38
 
Bowen  SE.  Two  serious  and  challenging  medical  complications  associated  with  volatile  substance  misuse:  sudden  sniffing 
death and fetal solvent syndrome. Subst Use Misuse. 2011;46 Suppl 1:68–72.
 
 


 
 
160 
 
zaharlanish  boshqa  zaharlanish  belgilaridan  farq  qilgani  sababli,  soha  tegishli 
terminlarni  qo‘llay  boshladi.  Birinchi  termin  conseptus  (konseptus)  bo‘lib,  u 
homilaning  urug‘lanish,  embrion,  bola,  qopchiq,  yo‘ldosh  faoiliyati  kabi  butun 
jarayonini  ko‘zda  tutadi.  Teratogen  moddasi  homila  morfologiyasidagi  salbiy 
o‘zgarishlarni erta muddatda aniqlab beradi.  
Turli  kimyoviy  moddalar  homilaga  rivojlanishining  har  qanday  bosqichida 
zarar  yetkazadi,  ayniqsa,  birinchi  uch  oy  davomida  e’tiborliroq  bo‘lish  talab 
qilinadi.  Rivojlantiruvchi  toksikant  bola  tug‘ilgunga  qadar  bo‘lgan  har  qanday 
muddatda  zaharlanishni  ko‘rsatib  beradi.  Terotogenlar  ta’sirida  kuzatiladigan 
strukturaviy  o‘zgarishlardan  farqli  o‘laroq,  rivojlantiruvchi  toksikantlar  chuqur 
tekshirishlarsiz  yuzaga  chiqmaydigan  biokimyoviy  va  molekulyar  o‘zgarishlarni 
keltirib chiqarishi mumkin. 
Nazariyada,  haqiqiy  rivojlantiruvchi  toksikant  yoki  teratogen  prenatal 
rivojlanishga ta’sir qiladi, ammo ona sog‘lig‘iga zarar yetkazmaydi.  
O‘sishga  to‘siqlik  qiladigan kimyoviy  modda  homilani  o‘sishiga  salbiy 
ta’sir  ko‘rsatadi  va  natijada  bola  kichik  vazn  bilan  tug‘iladi,  bu  esa  tibbiyotda 
“karlik”,  ya’ni “pakana”  deb  ataladi. Asosan  bu o‘zgarish  homilaning  oxirgi  6 
oyi    davridagi    kimyoviy  zaharlanish  natijasida  yuzaga  keladi.  Bola  tana  tizimi-
ning  o‘sishi  asosan  oxirgi  3  oy  mobaynida  bo‘lgani  sababli,  o‘sishga  to‘siqlik 
qiladigan  kimyoviy  moddalar  ta’siri o‘z salbiy  oqibatlariga olib  keladi. Aynan 
shu  davr  mobaynida  bosh  miya  turli  kimyoviy  ta’sirlarga  juda  ham  sezuvchan 
bo‘ladi. 
Bu    sohadagi  ko‘plab    mulohazalar,  tug‘ish  samaradorligi  yuqori  hisob-
langan  sut  emizuvchilar:  sichqon,  kalamush  va  quyonlarni  o‘rganish  natijalarida 
yuzaga  kelgan.
39
  Axlatlarda  kimyoviy  zaharlanish  asosan  3  ta  salbiy  natijalarga: 
homilaning notog‘ri rivojlanishi, o‘sishdan to‘xtashi va  o‘limiga  olib  kelgan (7.1-
a,b,c,d rasm). 
 
                                                           
39
 
Chandler KJ et al. Evaluation of 309 environmental chemicals using a mouse embryonic stem cell adherent cell differentiation 
and cytotoxicity assay. PLoS One. 2011;6(6):e18540. doi: 
10.1371/
 
journal.pone.0018540 
. Epub 2011 Jun 7. 
 


 
 
161 
 
 

Download 5,6 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   92   93   94   95   96   97   98   99   ...   178




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish