Z. T. Karabayeva

Xalqaro Saratonni O‘rganish Agentligi (XSO‘G) tomonidan  
qo‘llaniladigan  kanserogenlar  tasnifi  guruhi 
Kategoriya 
Guruhga tavsif 
modda 
raqami 
(2013 yil) 
Namunalar 
Guruh 1 
 
 
 
 
 
 
Guruh 2A 
 
 
 
Guruh 2B 
 
 
 
 
 
 
 
 
Insonlarda saraton 
keltirib 
chiqaruvchi 
 
 
 
 
Insonlarda saraton 
keltirib 
chiqarishga moyil 
  
Insonlarda saraton 
keltirib chiqarishi 
mumkin 
 
 
 
 
 
 
 
111 
 
 
 
 
 
65 
 
 
 
274 
 
 
 
 
 
 
 
 
Aristolok kislotasi, asbest, mishyik, 
benzol, bis (xlorometil) eter, 
siklofosfamid, dietilstilbestrol, 
formaldegid, melfalan, nikel 
aralashmalar, poliklorinli bifenillar, 
tamoksifen
 
 
Akrilamid, adriyamisin, xloramfenikol, 
1,2-dimetilhidrazin, 1-nitropirol, 
2-nitrotouen, stirol-7,8-oksid, vinil 
bromit 
Akrilonitril, antimon trioksidi, benzofuran, 
kofe kislotasi, uglerod tetraklorid, 
xloroform, DDT, 1,2-dikloroetan, furan, 
heptachlor, hidrazin, izopren, 
metilhegenol, nitrobenzen, oksazepam, 
fenobarbital, safrol, stirol, 
toluen diizosiyanatlar, vinil asetat 
 
 

---

 
 
210 
 
Guruh 3 
 
 
 
 
 
 
 
 
Guruh 4 
 
Insonlarda saraton 
keltirib 
chiqaruvchi 
sifatida 
qaralmaydi 
 
 
 
Insonlarda saraton 
keltirib 
chiqaruvchi emas 
 
504 
 
 
 
 
 
 
 
 
1 
Akrolein, 
aldrin, 
ampitsillin, 
benzoilperoksid, 
bisulfi 
tes, 
kofein, 
xloroetan,xrom, 
diazepam, 
1,2-
dikloropropan,dieldrin, 
etilen, 
furosemid,gemfilburchak, 
hexachlorofen,izopropanol, 
jet 
yoqilg'i,metil 
glyoxal,nitrofurantoin, 
parafin, fenol,rifampitsin, toluene 
 
Kaprolaktam 
 
Odatda,  insonlar  saratonini  o‘rganish  tajribasidan  olingan  epidemiologik 
dalillar, hayvonlardan olingan dalillardan ancha ustun turadi. Bir nechta a’zolarda 
xavfli    o‘simtaga  sabab  bo‘luvchi  kimyoviy  moddalar,  faqatgina  bitta  to‘qimada 
xavfsiz  o‘simtani  paydo  qiluvchi  moddalarga  qaraganda  jiddiy  e’tibor  ostiga 
olinadi,  shuningdek,  o‘simta    reaksiyasining  jiddiyligi  ham  albatta  diqqat  marka-
zida bo‘ladi. Inson epidemiologik birlashmalari  zaif  bo‘lishidan qat’iy nazar, agar 
saratonning  kelib  chiqishi  mexanistik  tushunchalar  bilan  talqin  qilinsa, 
kanserogenlar  yuqori  baholanadi. Ham insonlarda, ham hayvonlarda kanserogen-
ga  tobe’lik  tadqiqotchilarni  tashvishga  soladi. 
1.    Vinil      xlorid.    Vinil  Xlorid  (VX)  plastik    quvurlar    va  uning  qismlari, 
quvurlar,  sim  va  kabel    izolyatsiyalari,  eshik,  pol  qoplamalari  va  ombor  kontey-
nerlar  ishlab  chiqarish  uchun    ishlatiladigan  polivinixlorid  (PVX)  olishda 
qo‘llaniladigan  yuqori  hajmli  neft-kimyo  moddasi  hisoblanadi.  VX  yana  ko‘p 
organik kimyoviy moddalar ishlab chiqarishda sintetik oraliq bo‘lib xizmat qiladi. 
2011-yilning  holatiga  ko‘ra,  yillik  global  ishlab  chiqarish  4,5  %  ga  osdi,  bu  esa 
kasb bilan bog‘liq toksikologiyada VX ning dolzarbligi yanada oshganidan dalolat 
beradi.  
Xona  haroratida  yonuvchan  gaz  bo‘lgan  VX,  odatda,  sovutilgan  suyuqlik 
sifatida  tashilib,  himoyalanmagan  ishchilarning  nafas  yo‘llariga  jiddiy  xavf 
tug‘diradi.    VX    ning    yutilishi  inson  o‘pkasi  uchun  yuqori    ta’sirli    hisoblanadi: 
PVX polimerizatsiya konteynerlarini tozalashga jalb qilingan ishchilarda havodagi 
VX  konsentratsiyasi  yuqoriligi  kuzatilgan.  Sartaroshlarda  ham  bu  ko‘rsatkich 

---

 
 
211 
 
xavfli  darajada  yuqori  bo‘lgan,  buning  asosiy  sababi  1960-,  1970-yillarda    keng  
qo‘llanilgan,  tarkibida VX moddasi bo‘lgan soch uchun laklar  deb  topilgan. 
VX  atrof-muhitni  zaharlashda  ham  katta  ahamiyati  bo‘lganligi  sababli, 
milliy    ekologiyani    muhofaza    qilish    tashkilotlari    tomonidan    aholini    ichimlik 
suvi  bilan  ta’minlovchi  tizim  muntazam  ravishda  nazorat  qilib turilishi  lozim. 
VX    ta’siridan    kelib    chiqadigan    asosiy    o‘simta  –  notabiiy  jigar  saratoni,  ya’ni 
jigar    angiosarkomasi    bo‘lib,  u  ish  joyi  bilan  bog‘liq  bo‘lgan  VX  ta’sirisiz 
kamdan-kam  hollarda  uchraydi.