|
Tayanch iboralar:
Prinsip. Boshlanish. Asos. Yetakchi g‘oya. Ilmiylik prinsipi.
Yakkaboshlik prinsipi. Markazlashgan boshqaruv prinsipi. De-
mokratlashgan boshqaruv prinsipi. Birlik, yaxlitlik prinsipi.
Sistemali boshqaruv prinsipi.
Prinsip tushunchasi lotincha «pricium» so‘zidan olingan boiib,
«boshlanish», «asos» degan ma’noni bildiradi. Hozirgacha bu
so‘zning m a’nosi har xil talqin qilib kelinmoqda, jumladan, ba’zi
manbalarda asosiy yoki qandaydir nazariya va fanning boshlanish
nuqtasi sifatida m a’no berilyapti, boshqa manbalarda esa, personal,
xodimlar xulqining boshlangich yoki asosiy qoidasi sifatida va
guruh a ’zolarining o ‘zaro munosabatlariga qo‘yilgan asosiy talab
sifatida ifodalangan. Demak, prinsip -
bu faoliyat
yuritish,
boshqaruvning asosiy qoidasi, yetakchi g‘oyadir. Ilmiy adabi-
yotlarda odatda boshqaruv prinsiplari deganda iqtisodiyotga rahbar-
lik qilishda asoslaniladigan asosiy qoida, y o i-y o ‘riq, xulq
me’yorlari tushuniladi. Boshqaruv prinsiplari iqtisodiyot qonunlari
ta’siri natijasida boshqaruv usullariga bogiiq hodisalar mohiyatini
aks ettiradi.
Jismoniy tarbiya va sport menejmentida boshqaruv mexanizmi
sxemasini quyidagicha ifodalash mumkin:
prinsiplar— ►
usullar— ►
uslublar---- ►
hodisalar.
100
Jismoniy tarbiya va sport menejmentining boshqaruv prinsiplari
o ‘zaro bog‘liq va birgalikda qo‘llanilishi lozim.
0 ‘zbekistonda menejment prinsiplari yurtimizdagi barcha
sohalarda, jumladan, jismoniy tarbiya va sport sohalarida amalga
oshirilayotgan ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy tub o‘zgarishlami aks
ettiradi. Ular davlat tizimi, mulkchilik formalari, infrastruktura,
huquqiy normalami aks ettirgan holda ijtimoiy-iqtisodiy yo‘nalishga
egadir. Menejmentda, xususan jismoniy tarbiya va sport menej
mentida rahbarlar o ‘zlarining amaliy faoliyatlarida umumiy prinsip-
lardan ko‘p foydalanadilar. Menejment prinsiplari rahbarlar o ‘zlari-
ning boshqaruv faoliyatlari va xo‘jalik masalalarini yechishlarida
foydalaniladigan asosiy qoida va yo‘riqnomalar majmuasidan
iboratdir.
Menejmentda mavjud har bir prinsipning nazariy asoslarini bir-
ma-bir o‘rganib, ulardan alohida foydalanish mumkin, lekin amalda
ular yagona, butun bir majmua sifatida qo‘llanilib va rivojlanib
boryapti. Jismoniy tarbiya va sport menejmenti prinsiplarining
majmuasi jismoniy tarbiya va sport boshqaruvi amaliyoti bilan
bevosita aloqadordir. Jismoniy tarbiya va sport tashkilotlarining
menejment prinsiplariga mos bo‘lmagan harakatlari amaldagi
sistema qonuniyatlariga zid keladi va boshqaruvda uzulishlarga olib
keladi, piravardida uning samaradorligi pasayadi.
Jismoniy tarbiya va sport menejmenti prinsiplari majmuasi o‘z
tabiatiga ko‘ra yaxlit bo‘lsada, ahamiyat darajasiga ko‘ra har xildir.
Ular qo‘llanayotgan joyiga, tizim (struktura), tashkiliy va funksional
ko‘rinishiga qarab bir-biridan farq qiladi. Iqtisodiy munosabat-
laming har xilligi prinsiplarning turli-tumanligini taqozo etadi.
Menejment prinsiplari jismoniy tarbiya va sport boshqaruvidagi
loyihalash jaroyoni, joriy etish, ishlash, rivojlantirish va boshqarish
sistemasini takomillashtirishning ajralmas qismidir. Ishlab chiqarish
munosabatlari, iqtisodiy munosabatlar, jumladan, jismoniy tarbiya
va sport menejmentini rivojlanib borishi, ulaming boshqaruv siste
masini ham shakllanib, rivojlanib, takomillashib borishini taqozo
etadi. Shuning uchun, amaldagi barcha o'zgarishlar, sharoitlami
hisobga olgan holda, menejment boshqaruvining uzluksiz jaroyonda
doimiy joriy etishi, bevosita ishtirokini ta’minlab, prinsiplar
101
haqidagi tasavvurga ham shunga yarasha sistemali ravishda
yangiliklar va aniqlik kiritilib va chuqurlashtirib borish lozim.
Prinsiplar umumlashgan xarakterga ega bo‘ladi, shuning uchun
jismoniy tarbiya va sport menejmentidagi o‘zgarishlar va rivojlanib
borishlami har doim ham to ‘liq hisobga ololmaydi. Ularning
ro‘yhati optimal bo‘lishi, bir tomondan, jismoniy tarbiya va sportni
boshqarishda erkinlik yaratib, ijodiy tashabbus muhitini yaratib
berishi, ikkinchi tomondan, sohani boshqarish faoliyatidagi barcha
o ‘zgarishlami mujassamlshtirib borishi maqsadga muvofiqdir.
Jismoniy tarbiya va sport menejmentining eng muhim,
birlamchi va ish yuritishda asosiy hisoblanadigan kategoriyalaridan
biri uning boshqaruv prinsiplaridir. Prinsiplar asosida menejment
ning navbatdagi kategoriyalari, ya’ni uning fimksiyalari, usullari,
texnologiyasi va boshqaruv tizimlari shakllanib, rivojlanib boradi.
Jismoniy tarbiya va sport menejmentining an’anaviy ravishda
shakllangan va hozirgi zamon mutaxassis-olimlari tomonidan tan
olinib, rivojlantirib kelinayotgan boshqaruv prinsiplari quyidagi-
lardan iborat:
1.
Menejment xizmati o ‘zining mohiyatiga ko‘ra jismoniy tar
biya va sport faoliyatidagi ko'pgina umumiy prinsiplarga amal
qilgan holda rivojlanib boradi. Ulardan eng muhimi ilmiylik prinsi-
pidir, u har doim nazariyanig amaliyotdan ilgarilab borishini hisob
ga olgan holda jismoniy tarbiya va sport menejmentini boshqaruv-
dagi zamon talablariga javob beraoladigan bo‘lishiga xizmat qiladi.
Ilmiylik prinsipi jamiyatdagi ijtimoiy-siyosiy siljishlami oldindan
fan asosida ko‘ra bilgan holda, amaldagi aniq sharoitga qarab
boshqarish sistemasini to‘liq nazoratda ushlab tura oladigan
darajada menejmentning asosiy zvenosini topa olishga xizmat
qiladi.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida ilmiylik prinsipining ahamiyati
yanada ortib boradi, chunki u iqtisodni, xalq xo‘jaliginig boshqa
tarmoqlarini, jumladan, jismoniy tarbiya va sportni boshqarishni
isloh qilishga asos bo'ladi. Boshqacha so‘z bilan aytganda,
0 ‘zbekistonning xususiyatlarini hisobga olganda jismoniy tarbiya
va sport menejmenti nazariyasini ijodiy rivojlantirib borish
susaymaydi, qaytanga yanada kuchayib, dolzarb masalaga aylanib
boradi.
102
0 ‘z faoliyatida ilmiylik prinsipiga rioya qilib, valyuntarizmni
inkor qila oladigan har bir rahbar iqtisodiy qonunlar, jamiyat
rivojlanishining obyektiv yo‘nalishiari va boshqaruv prinsiplari
orasida o ‘z sohasiga taaliuqli barcha milliy va jahon tajribasi
yutuqlarini qo‘llay olish imkoniyatiga ega bo‘ladi.
Ilmiylik prinsipi birinchi navbatda iqtisodiyotning umumiy
nazariyasi, boshqaruv nazariyasi va amaliyotidan foydalahishni
taqozo etadi. U har bir ierarxik bosqichda menejment obyekti
sifatida boshqarish jarayonining kompleks elementi, subyekti
sifatida esa mas’uliyat va huquq bilan qurollangan boshqaruv
organlari, zvenolari va bo‘g‘inlar majmuasidan iborat ekanligini aks
ettiruvchi muhim element sifatida namoyon bo‘ladi. Personal,
insonlar, xodimlar va ularning amaliy faoliyatlari orqali jismoniy
tarbiya va sport tashkilotlarining barcha tarkibiy qismlarida ilmiylik
prinsipi boshqaruv sistemasining faol elementiga aylanadi.
Jismoniy tarbiya va sport menejmentining ilmiylik prinsipi
menejmentda har qanday tavsiya, qabul qilinadigan boshqaruv
qarorlarini ilmiy tomondan asoslangan boiishini taqozo etadi.
Jismoniy tarbiya va sport menejmentining ilmiy asosini boshqaruv
nazariyasi va amaliyoti, sport nazariyasi va amaliyoti, menejment,
psixologiya, meditsina,
Do'stlaringiz bilan baham: | 
