Z sh. Shovqiyev, F. N. Oqbo‘tayiev

§ 4.10 Majburiy salt ishlash ekonomayzerini avtomatik boshqarish tizimi ... 0 
§ 4.11 Elektrotexnika bo‘yicha asosiy ma‘lumotlar ....................................... 0 
§ 4.12 Akkumulator batareyasining tuzilishi va ishlash prinsipi ................... 0 

---

5-BOB. 
AERODROMNING YO‘L KO‘RSATISH BELGILARI VA 
CHIROQLARI TAVSIFLARI
 
....................................................................... 0 
§5.1 Aerodromning yo‘l ko‘rsatuvchi belgilari .............................................. 0 
§5.2 Yorug‘lik qaytaruvchi qoplamali markerlar AS-09 va AS-10 ................ 0 
§5.3 Vertodrom chiroqlari ............................................................................... 0 
§5.4 Aylana shaklli chiroqlar AS1 .................................................................. 0
§5.5 PROJECTOR YORITKICHLAR AS12 ASKI.676644.001. .................. 0 
§5.6 AERODROMLARNING STANDART YORUG‘LIK QURILMALARI
......................................................................................................................... 0 
§5.6.1 YORUG‘LIK QURILMASI TIZIMLARI ―START YORUG‘LIGI‖ 0 
§5.6.2 YORUG‘LIK QURILMASI TIZIMLARI ―OMI‖. ............................ 0 
§5.6.3 YORUG‘LIK QURILMASI TIZIMLARI DAVOMI ―OVI‖ ............ 0 
§5.6.4 YORUG‘LIK QURILMASI TIZIMLARI ―OVI-2‖ ........................... 0 
§5.6.5 OVI-2 VA OVI-3 TIZIMI UQY CHIROQLARINI JOYLASHUVI. . 0 
§5.6.6
 
SSP-1 yorug‘lik tizimlari ..................................................................... 0
 
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
...................................................... 0 

---

KIRISH 
Zamonaviy transport vositalari murakkab ob-havo sharoitida, yilning 
hamma 
fasllarida, 
kechayu-kunduz 
aeroportda 
havo 
kemalariga, 
yo‘lovchilarga, yuklarga va aerodrom yo‘laklariga xizmat ko‘rsatuvchi ko‘p 
amallar bajaradigan murakkab texnik jihozlar bilan jihozlangan vositalar va 
mashinalar bilan ta‘minlangan.
Uchish apparatining to‘xtab turgan joyidan boshlab uchish yo‘liga 
chiqqunicha, va turar joyiga borib to‘xtashigacha bo‘lgan barcha ishlar hozirgi 
kunda aerodrom mashinalari yordamida bajarilmoqda. 
Aerodromlar yerusti xizmati vositalari va mashinalari fanlari havo 
kemasiga xizmat ko‘rsatish mashinalarini turlarini, tuzilishini va ishlash 
prisipi, yo‘lovchilar yuklari va pochta jo‘natmalarini tashuvchi va ularni 
yuklovchi mashinalar tasnifi va texnik tavsiflari va boshqa ko‘plab 
ma‘lumotlar mavjud bo‘lib, ushbu o‘quv qo‘llanmada ular to‘g‘risida asosiy 
ma‘lumotlar berilgan. 
Oquv qo‘llanmaning birinchi bo‘limida aerodromlar yerusti xizmati 
vositalariga oid ma‘lumotlar berilgan.
Bo‘limning birinchi bobida aerodrom yerusti qoplamalarini tashxislash 
usullari va vositalari, aerodrom inshootlarini ta'mir ishlarining turlari, 
qoplamalarni ta'mir ishlari va ta'mirlash materiallari, aerodromlarning suv 
qochirish va drenaj tizimini tutish va ta‘mirlash ishlari, aerodrom uskunalari, 
oqim dastasini chetlatovchi to'siqlari, yerga ulaydigan qurilmalar, Kurs va 
glissad radiomayaklari tavsifi, havo issiq paytlarda aerodrom tutish, 
aerodromlarni bahorda ekspluatatsiya holatida tutish, aerodromlarni yoz 
mavsumida ekspluatatsiya holatini saqlash va boshqa ma‘lumotlar berilgan. 
Bo‘limning ikkinchi bobida havo kemalariga xizmat ko‘rsatuvchi 
vositalarni texnik tavsiflari tasvirlangan bo‘lib, bunda havo kemasini elektr toki 
bilan quvvatlantiradigan qurilmalar tasnifi va ishlash printsipi. Havo 
kemalariga texnik xizmat ko‘rsatishda xizmat qiluvchi mashinalar tarkibiy 
qismlari. Havo kemasiga yoqilg‘i, moy, suv, kislorod va oziq ovqatlar bilan 
ta‘minlovchi vositalar. Aerovokzal va aerodrom hududidagi chiqindilardan 
tozalovchi ko‘p funktsiyali qurilmalar tasnifi va ishlash printsipi. Havo 
kemasini qo‘ndiruvchi qurilmalar. Yo‘laklardagi yoriqlarni sun‘iy to‘shamalar 
bilan qoplash qurilmalari. Havo kemalariga qishki mavsumda issiqlik beruvchi 
mashinalari, yo‘lovchilar elektrotraplari va teletraplarining texnik tavsiflari 
keng yoritilgan. 
Bo‘limning uchinchi bobida esa aerodromlarning radiotexnik jihozlariga 
bo‘lgan umumiy talablar va ularni tavsiflari berilgan. 
 
To‘rtinchi bo‘limda aerodromlarning meteorologik ta‘minoti haqida, ya‘ni 
meteoma‘lumot va meteokuzatish ishlari, meteojihozlarning joylashishi haqida 
ma‘lumotlar berilgan. 
Beshinchi bobda esa aerodrom vositalari va mashinalari dvigatelining 
konstruksiyasi va ishlash asoslari haqida ko‘rsatmalar berilgan. Ushbu 
bo‘limda, dvigatellarning umumiy tuzilishi va ishlash asoslari, tizimlar va 

---

mexanizmlar, dvigatelni blok-karteri, silindrlari, porsheni, shatuni, tirsakli vali 
va ularning ishlash prinsiplari haqida foydali ko‘rsatmalar berilgan.
Oquv 
qo‘llanmaning 
ikkinchi 
bo‘limida 
aerodromlar 
yerusti 
mashnalariga oid ma‘lumotlar berilgan.
Bo‘limning 
birinchi 
bobida 
yo‘lovchilarga xizmat ko‘rsatuvchi 
mashnalarning texnik tavsiflari va o‘ziga xos jihatlati haqida ma‘lumotlar 
berilgan bo‘lib, bularga: aeroport aerovokzalidan yo‘lovchilarni havo kemasiga 
olib borish va uchib kelgan havo kemasidagi yo‘lovchilarni aerovokzalga 
mindirib olib keluvchi transportlar ya‘ni, perron avtobuslarining texnik 
tasniflari; havo kemasiga xizmat ko‘rsatuvchi samo bosh oshpazlari nomini 
olgan oshxona xizmati avtoliftlarini boshqarish, uning ish tartibi va texnik 
tasniflari; havo kemasiga xizmat ko‘rsatuvchi ambulatoriya ya‘ni, havo 
kemasiga bemorlarni yetkazib beruvchi avtoliftlarni boshqarish va uning 
texnik tasniflari; aeroportda yo‘lovchilarni havo kemalariga chiqishi va 
tushishida bevosita xizmat qiluvchi mashinalarni ish tartibi, ish quvvati va 
texnik tasniflari asos bo‘ladi.
Bo‘limning ikkinchi bobida havo kemasiga ichimlik suvi quyish shartlari, 
yo‘lovchilar uchun maxsus suvlarni quyish asoslari, suv quyish mashinalarini 
boshqarish tasniflari va texnik tavsiflari. Havo kemasi kelib qo‘ngandan so‘ng, 
uning xojatxonasini vakuum baklarini almashtirish va uni joylashtirish tartibi 
va texnik tavsiflari. Havo kemasiga yuklarni yuklovchi mashinalar boshqarish, 
ularning ish tartibi va texnik tavsiflari. Havo kemasini yo‘lovchilar salonini va 
kabinani havosini almashtirishda xizmat ko‘rsatuvchi mashinalarni boshqarish 
va texnik tavsiflari. Aeroportning yong‘in xavfsizligi mashinalarining texnik 
tavsiflari va ish jarayonlari haqida ma‘lumotlar. Havo kemasini shatakka 
oluvchi mashinalarning texnik tavsiflarini o‘rganish. Havo kemalariga yoqilg‘i 
quyish texnikalari va mashinalarining texnik tavsiflari va tasniflari. Havo 
kemasini kuch qurilmasini havoning sovuq kunlarida isitish texnikasining 
tasniflari haqida to‘liq ma‘lumotlar berilgan.
Bo‘limning uchinchi bobida esa havo kemalari harakatlanuvchi 
yo‘laklarni qishki mavsumda qordan tozalash ishlarini olib boruvchi 
mashinalarning ishlash printsipi, ish jarayonlari va texnik tavsiflari, 
aerodromning yo‘laklarini muzlashini oldini oluvchi reagent suyuqligini 
purkovchi mashinalar, aerodromning havo kemalarini muzlashini oldini 
oluvchi reagent purkovchi mashinalar, aerodrom hududini barcha qismlarini 
chiqindilardan tozalovchi kompaktli va ko‘p funktsiyali mashinalarning ish 
printsiplari, tasnifi va texnik tavsiflari, shuningdek aerodromda xizmat 
ko‘rsatuvchi transportlarga texnik xizmat ko‘rsatish asoslari va majmuasi 
to‘g‘risida asosiy ma‘lumotlar berilgan.
Bo‘limning to‘rtinchi bobida
 
aerodromlar yerusti mashinalari va 
vositalarining jihozlarini ishlatish va ularga texnik xizmat ko‘rsatish asoslari 
haqida ko‘plab ma‘lumotlar berilgan. Bularga sovutish tizimlari, moylash 
tizimlari,
dizellarning ta‘minlash tizimi, yondirish tizimi, starterning tuzilishi, 
elektrotexnika bo‘yicha asosiy ma‘lumotlar, akkumulator batareyasining 

---

tuzilishi va ishlash prinsipi va boshqa texnik sozlash ishlari haqida ma‘lumotlar 
berilgan. 
Beshinchi bobda aerodromning yo‘l ko‘rsatish belgilari va chiroqlari 
tavsiflari haqida qisqa ma‘lumotlar berib o‘tilgan. Bularga: Aerodromning yo‘l 
ko‘rsatuvchi belgilari, yorug‘lik qaytaruvchi qoplamali markerlar, vetrodrom 
chiroqlari, aylana shaklli chiroqlar, Projector yoritkichlar, aerodromlarning
standart yorug‘lik qurilmalari, ―START YORUG‘LIGI‖,
―OMI‖ va ―OVI‖ 
tizimlarining yorug‘lik qurilmasi va SSP-1 yorug‘lik tizimlari.
 
Ushbu o‘quv qo‘llanmada kasb-hunar kollejlarining «Aeroportning 
yerusti xizmati jihozlarini ishlatish va ta‘mirlash texnik mexanik» 
mutaxassisligi bo‘yicha taxsil olayotgan o‘quvchilari o‘z kasbini ustasi bo‘lib 
yetishishiga katta manba bo‘lib xizmat qiladi.