Z sh. Shovqiyev, F. N. Oqbo‘tayiev

Om qonuni. 
O‘tkazgichning zanjir qismidagi tok, kuchlanish va qarshilik 
o‘zaro quyidagicha bog‘langandir: J - tok kuchi I - kuchlanishga to‘g‘ri pro-
porsional R - qarshilikka teskari proporsional: J= I/R. 
Agar kuchlanish 1 V va tok kuchi 1 A ni tashkil qilsa, o‘tkazgich 1 Om 
qarshilikka ega bo‘ladi. 
Elektr toki quvvati. 
1 sekund davomida bajarilgan ish tok kuchi va 
kuchlanishning ko‘paytmasi sifatida ifodalanadi. O‘lchov birligi qilib vatt (VT) 
qabul qilingan. 
O’zgaruvchan tok 
-
 
bu elektr toki bo‘lib, kattaligi va yo‘nalishi jihatdan 
o‘zgaradi. 
Doimiy tok 
-
 
elektronlar (zaryadlangan zarrachalar)ning bir 
yo‘nalishdagi tartibli harakatidir. Avtomobillardagi elektr jihozlari doimiy tok-
ka mo‘ljallangan. Har bir tok manbai (+) musbat va (-) manfiy qutblarga 
egadir. Shartli ravishda tashqi zanjirda doimiy tok (+) qutbdan (-) qutbga hara-
katlanadi, deb qabul qilingan. 
Elektr zanjiri. 
Tok manbalari va iste‘molchilar ketma-ket yoki parallel 
ulanishi mumkin. 
Ketma-ket ulanganda 
tok manbaining musbat qutbi boshqa 
iste‘molchi manfiy qutbi bilan biriktiriladi. Bunda umumiy kuchlanish man-
balar yig‘indisiga teng bo‘ladi. Masalan, 12 V kuchlanish olish uchun 2 V li 
akkumulyatordan 6 tasi ketma-ket ulanadi (120-rasm, a). Manbalarni parallel 
ulashda ularning bir xil qutblari ulanadi (120-rasm, b). 

---

 
4.28-rasm.
 
Tok manbalari va iste’molchilarning ulanish usullari: 
a) tok manbalarini ketma-ket ulash, b) tok manbalarini parallel ulash, 
v) tok iste’molchilarini parallel ulash. 
Bunday ulanishda manbalarning umumiy kuchlanishi o‘zgarmaydi, lekin 
sig‘imi 6 marta ko‘payadi. Parallel ulashda bir xil kuchlanishli va ichki 
qarshilikli tok manbalari ulanishi kerak, aks holda, bir manba toki ikkinchi 
manba orqali zaryadsizlanadi. Iste‘molchilarning parallel ulanishida (6.26-
rasm, v) bir qancha tok yo‘li hosil bo‘ladi. 
Tok manbaidan kelayotgan umumiy tok miqdori parallel tarmoqlarning 
qarshiliklariga teskari bo‘lgan toklarga bo‘linadi: tarmoqning qarshiligi qancha 
katta bo‘lsa undan shuncha kam tok o‘tadi. Barcha tarmoqlar bir xil kuchlanish 
ostida bo‘ladi. Bunday ulanishning afzalligi shundaki, bitta iste‘molchining 
ishdan chiqishi boshqalarnikiga ta‘sir qilmaydi. Aralash ulanishda tok 
iste‘molchilari va manbalari ketma-ket parallel ulanadi. 
Elektromagnit induksiyasi. Fizikadan ma‘lumki, o‘tkazgichdan elektr toki 
o‘tkazilsa uning atrofida magnit maydoni hosil bo‘ladi. 
Magnit maydoni 
bu tokli o‘tkazgichlar o‘rab olgan bo‘shliqda hosil 
bo‘ladigan maydondir. U qo‘zg‘almas elektr zaryadlari o‘rab olgan maydonda 
paydo bo‘ladigan elektr maydoniga o‘xshashdir. Agar tok eltuvchi 
o‘tkazgichlar spiral qilib o‘ralib, uning ichiga kam uglerodli po‘latdan tayyor-
langan (magnit o‘tkazuvchi) o‘zak joylashtirilsa tabiiy magnitning xossalariga 
ega bo‘lgan elektromagnit hosil bo‘ladi.