Z sh. Shovqiyev, F. N. Oqbo‘tayiev

 
 
4.6-rasm. Dvigatelni ishga tushirishdan oldingi qizdirish qurilmasi:
a - tuzilishi, b - ishlash shakli 
1 - almashtirib ulagich, 2 - boshqarish pulti, 3 - nazorat cho’lg’ami, 4 - 
cho’g’lanish svechasini ulagich. 5 - yonilg’i naychasi, 6- elektromagnit klapan, 
7 - yonilg’i berish naychasi, 8 - yonilg’i jumragi, 9- yonilg’i bakchasi, 10 - 
quyish bug’zi. II - qizdirish qurilmasi qozon naychasi, 12 – shamolparrak el-
ektr dvigateli, 13 - shamolparrak, 14- havo tulg’ich. 15-18 - qozonga suyuqlik 
uzatish quvurlari, 16-20 - quyish jumraklari. 17-havo berish quvuri, 19- 
cho’g’lanish svechasi, 21 - gaz chiqarish quvuri, 22 -qizdirish qurilmasi 

---

qozoni, 23 - karterning moy tagligi, 24 - silindrlar bloki, 25 - qozondan 
suyuqlikni qaytarish quvuri. 
Quvur bo‘ylab shamolparrakdan kelayotgan havo qozonning yonish 
kamerasiga kirayotganda uyurmalagich parraklari atrofida bir tekis aylanadi. 
Uyurmalangan havo yonish kamerasiga kirayotgan yonilg‘i bilan aralashadi. 
Keyin almashtirib ulagich (1) «0» holatiga quyiladi va ulagich (4) 
yordamida cho‘g‘lanish svechasiga ulanadi. Ulagich bilan bir vaqtning o‘zida 
uning qizishini ko‘rsatuvchi nazorat cho‘lg‘ami ham qo‘shiladi. Cho‘lg‘am 
och-qizil ranggacha cho‘g‘langan zahotiyoq, qozonning yonish kamerasidagi 
benzin alangalanadi. Shundan keyin almashtirib ulagich dastagi II holatiga 
quyiladi. Yonish kamerasida turg‘un alangalanish bo‘lgandan so‘ng 
cho‘g‘lanish svechasi o‘chiriladi va benzinning keyingi yonishi undan oldingi 
yongan alangadan sodir bo‘ladi. 
12 daqiqa vaqtdan keyin qozonning qo‘yish bo‘g‘zi (10) dan 6-8 l sovut-
ish suyuqligi quyiladi, bo‘g‘iz qopqog‘i yopiladi va dvigatelni qizdirish davom 
qildiriladi. Bunda qizdirish qozonining issiqlik quvurida qizigan suv quvur (25) 
bo‘ylab silindrlar blokining suv g‘ilofiga keladi va quvur (15) bo‘ylab blokda 
sovugan holdagi suyuqlik qozonga keladi. Bir vaqtning o‘zida gaz chiqarish 
quvurlaridan chiqayotgan issiq gazlar dvigatelning karteri ostiga yo‘naltiriladi 
va dvigatelning moylash tizimidagi moyni qizdiradi. Suv qizib radiator 
bo‘g‘zida bug‘ hosil bo‘lgandan so‘ng tirsakli val tutkich bilan aylantiriladi.
Keyin dastak qozonni shamollatish holati (1) ga quyilgan holda qizdirish 
qurilmasi o‘chiriladi va yonilg‘i bakining jo‘mragi (8) yopiladi. Qozondagi 
alanga shovqini tugagandan 1 minut o‘tgach, dastak «0» holatiga olib kelingan 
holda shamolparrak o‘chiriladi. Shundan keyin dvigatel yurgiziladi, radiatorn-
ing suv to‘kish jo‘mragi yopiladi va tirsakli valni o‘rtaga aylanishlar chasto-
tasida qizdiriladi, sovutish tizimi oldin quyish bo‘g‘zi orqali, keyin radiator 
qopqog‘i yopiq holatda teshik orqali to‘ldiriladi. 
Dvigatel 70°C haroratgacha qizigandan so‘ng avtomobilni harakatlantirish 
mumkin. Isitish asbobi ishlatilganda shuni esdan chiqarmaslik lozimki, 
qizdirish qurilmasi qozoni 1,5 minutdan ortiq suvsiz qolishi ta‘kidlanadi.
Qozonning suyuqlik bilan to‘la to‘ldirilmasligi ham uning ortiqcha qizib 
ishdan chiqishiga olib keladi. Elektrik shamolparrak bilan qozonni shamollat-
maguncha qizigan qizdirish qurilmasi ishga tushirilmaydi. Zaharli gazlar bilan 
zaharlanishdan saqlanish uchun shamollatish yomon bo‘lgan yopiq joylarda 
dvigatelni qizdirish ma‘n qilinadi. 
Dvigatelni sovutish tizimida suyuqlik to‘kilayotganda qizdirish qurilmasi-
ning to‘kish jumragini ham ochish lozim.