Z. S. Ubaydullayeva, sh. R. Xalimova muhandislik geologiyasi va gruntlar

 
9-§. Cho’kindi tog’ jinslari 
 
Yer yuzasida tarqalgan har qanday tog’ jinsi nurash jarayoniga uchraydi, 
ya’ni bu tog’ jinslari suv haroratning o’zgarishi ta’sirida yemiriladi. Bu jarayonda 
eng  mustahkam  bo’lgan  zich  magmatik  tog’  jinslari  ham  sekin  asta  yemirilib  har 
xil kattalikdagi bo’laklar, juda mayda zarrachalar hosil bo’ladi. Nurash jarayonida 
hosil bo’lgan donachalar, zarrachalar, shamol, suv yordamida olib, ketilib ma’lum 
bir sharoitda yotqiziladi. Natijada cho’kindi yotqiziqlar hosil bo’ladi
2
. 
 
19-rasm. Qatlamli to’shamalar, Shimoliy Nelson, Yangi Zelandiya 
 
                                                             
2
G.F.Bell Engineering Geology, 111-bet
 

---

65 
 
 
 
 Yotqiziqlarning  to’planishi  suv  havzalarida  (dengiz,  ko’l)  va  quruqlikda 
yuz  beradi.  Cho’kindi  tog’  jinslari  Yer  qobig’ining  eng  yuquri  qismini  ishg’ol 
qiladi  va  ko’pincha  magmatik  va  metamorfik  tog’  jinslari  ustida  qoplama  bo’lib, 
joylashadi.  Shu  sababli  ko’pgina  inshootlar  cho’kindi  tog’  jinslari  ustida 
joylashadi.  
 
Cho’kindi  tog’  jinslarining  asosiy  xususiyatlaridan  bir  ularning  yer 
qobig’ida  qavat  -  qavat  bo’lib  yotishidir.  Har  bir  qavat  ikkinchisidan  tarkibi, 
tuzilishi, rangi hamda xususiyatlari bilan farqlanadi. Agar bir xil tarkibli tog’ jinsi 
katta  qalinlikka  hamda  uzoq  masofaga  tarqalgan  bo’lsa  u 
qavat
  deb  ataladi.  Agar 
tog’  jinsining  qalinligi  kichik,  va  uzoq  masofaga  cho’zilgan  bo’lsa,
qavatcha
, 
qalinligi  katta,  tarqalish  masofasi  kichik  bo’lsa 
linza
  deb  ataladi.  Cho’kindi  tog’ 
jinslari  hosil  bo’lishiga  qarab,  chaqiq,  kimyoviy  va  organik  tog’  jinslariga 
ajratiladi.