Z. S. Ubaydullayeva, sh. R. Xalimova muhandislik geologiyasi va gruntlar

Kimyoviy  nurash
  jarayoni  tog'  jinslariga  atmosferadagi  gazlarning, 
tarkibidagi  har  xil  tuzlari  va  gazlari  bo’lgan  suvning  va  organik  moddalarning  
chirishidan  hosil  bo’lgan  moddalar  ta’sirida  ro’y  beradi.  Qor  va  yomg'ir  suvlari 
tog'  jinslari  yoriqlariga  singib  ximik  ta’sir  ham  ko’rsatadi,  chunki  bu  suvning 
tarkibida  havodan  yutib  olingan  kislorod  va  karbonad  angidrid  gazlari  bar. 
Karbonad  angidrid  gazli  havoga  hayvon  va  o’simliklarning  nafas  olishidan, 
uylarda  o’t  yoqish,  gulxanlardan,  avtomobil  va  samolyot  motorlaridan  hamda 
paravoz  o’txonasidan  ajralib  chiqadi.  Shu  sababli  yomg'ir  va  qor  sifatida  yoqqan 
suvda karbonli kislorod va karbonad angidrid gazlari bo’ladi. Bu suvlar tog' jinslari 
yoriqlariga  singib,  jins  tarkibidagi  suvda  eruvchi  moddalarni  eritadi  ba’zi 
minerallarni chiritadi va hokazo. Masalan, tog' jinsi tarkibida ohak bo’lsa u eriydi, 
dala shpatlari esa chirib gilga aylanadi. 

---

63 
 
 
Buni ushbu kimyoviy ifoda orqali ko’rish mumkin: 
 
K
2
O·Al
2
O
3
·6SiO
2
+18H
2
O+CO
2
=K
2
CO
3
+4Si(OH)
4
+2H
2
O+ Al
2
O
3
·2SiO
2
 
 
Havodagi  namlik  va  kislorod  ta’sirida  sulfidli  minerallarning  nurashi  ro’y 
beradi,  ya’ni  shoh  aldamchisi,  magnitit,  pirit  kabi  mineral  donalari  tarkibidagi 
temir moddasi kislorod ta’sirida korroziyaga uchraydi. Masalan: piritning nurashi 
natijasida temir gidrosulfati va erkin sulfat kislotasi hosil bo’ladi: 
 
FeS+8H
2
O+7O
2
=FeSO
4
+7H
2
O+H
2
SO
4 
 
Kimyoviy  nurash  natijasida  tog'  jinslarini  kimyoviy  tarkibi  o’zgaradi.  Tog’ 
jinslari  havodagi  namlikni,  atmosfera  yog'inlarini  tinimsiz  o’ziga  shimib  olishi 
natijasida  suvsiz  jinslar  suvli  gidratlarga  aylanadi.  Masalan,  angdrid  tog'  jinsi 
o’ziga suvni shimib olgandan so’ng gipsga aylanadi va hokazo. Kimyoviy nurash 
tufayli tog' jinslarining mahkamligi ortishi yoki kamayishi mumkin.