Z. S. Ubaydullayeva, sh. R. Xalimova muhandislik geologiyasi va gruntlar

Surilish  yuzasi
  yoki 
surilish  chizig’i
  deb,  ko’chayotgan  jinsning  ma’lum  
yuza  bo’yicha  harakati  yo’nalishiga  aytiladi.  Ko’chkilarda  bir  yoki  bir  necha 
surilish  yuzasi  bo’lishi  mumkin.  Surilish  yuzasining  shakli  ko’chki  qanday  tog’ 
jinslarida  ro’y  berganligiga  qarab  turlicha  bo’ladi.  Agar  ko’chki  bir  xil  tog’ 
jinslaridan tashkil topgan qiyaliklarda yuz bersa, surilish yuzasining shakli egilgan 
yoysimon,  ya’ni  aylana  silindrik  shaklga  yaqin  bo’ladi.  Turli  tog’  jinslaridan 
tashkil  topgan  qiyaliklarda  uning  shakli  ko’chki  hosil  bo’ladigan  tog’  jinslarining 
mustahkamligi  pasaygan  mintaqalarga  bog’liq  bo’lib,  to’lqinsimon,  gohida  to’g’ri  
chiziq  bo’lishi  mumkin.  Shunday  qilib,  surilish  yuzasining  shakli  tog’  jinsi 
tarkibiga, joyning geomorfologik tuzilishiga va ko’chki turiga bog’liqdir. Tabiatda 
murakkab ko’chkilar, ya’ni bir necha surilish yuzasiga ega bo’lgan ko’chkilar ko’p 
uchraydi.  Ularda  surilish  yuzasining  shakli  ham  murakkab  bo’lib,  bir  joyida 
yoysimon,  bir  joyida  to’lqinsimon  bo’lishi  mumkin.  Surilish  yuzasini  aniqlash 
uchun  burg’i  quduqlari  yoki  shurflar  qazilib,  tog’  jinslaridan  namuna  (ichki 
tuzilishi  buzilmagan  holda)  olinadi.  Bir  necha  namunalardan  hosil  bo’lgan  va 
aniqlangan surilish yuzalari orqali ko’chkining surilish yuzasini aniqlash mumkin. 
Surilish yuzasi tufayli tog’ jinslarining fizik- mexanik  xossalari o’zgaradi. Surilish 
yuzasining chuqurligi va uzunligi qancha katta bo’lsa, ko’chki hajmi ham shuncha 
katta bo’ladi.  

---

321