Z. S. Ubaydullayeva, sh. R. Xalimova muhandislik geologiyasi va gruntlar

Qora  tuproqli  mintaqa  (cho’l  mintaqasi).
  Qora  tuproqning  har  xil  turlari 
cho’l mintaqalariga xos bo’lgan tuproqlardir. Bu mintaqaning iqlimi quruq, relyefi 
tekis, yozi issiq va uzun, qishi esa qisqa bo’ladi. 
Bu mintaqa yillik yog'in miqdori 450 dan to 300 mm.gacha Qor qatlamining 
qalinligi  g'arbda 20 sm, sharqda 30 sm dan ko’p  emas. Cho’l  o’simliklari turli hil 
o’tlardan iborat bo’lib,  yozda quriydi, va yaxshi chiriydi. Natijada chirindiga boy 
bo’lgan  tuproqning  qalinligi  ba'zan  1  mga  yetadi.  Chirindining  ko’p  miqdorda 
bo’lishi  tuproqqa  qora  rang  beradi,  shu  sababli  bu  tuproqni  qora  tuproq  deb  ham 
ataydilar.  Lekin  chirndining  miqdori  hamma  yerda  bir  hil  emas.  O’rmonlarga 
yaqinroqlariga  nisbatan  bir  muncha  kam.  Cho’l  tuproq  qirqimida  ham  yuqoridan 
pastga qarab chirindi miqdorining kamayishi kuzatilgan. 
Qora  tuproq  mintaqasida  juda  katta  maydon  o’tloq-qora,  tuzlashgan 
tuproqlardan tashkil topgan bo’lib,  sho’rxok  yerlar  oz  joyni tashkil  etadi. Tuproq 
hosil  qiluvchi tog' jinslari, asosan, lyoss, lyossimon supes, glina qoplamasidan va 
har xil yo’l bilan hosil bo’lgan suglinoklardan iborat. 
Suglinokli qora tuproqning tik kesmasi quyidagicha qalin chirindi qavat 40-
60 sm, to’q rangda. Nam bo’lgan vaqtda qora rangda bo’lib, yog'li. Undan keyingi 
qavti,  donador  tuzilishli  bo’lib,  pastki  qavatchada  ular  yiriklashadi.  Keyingi  qavt 
tarkibida  karbonat  angidridli  ohak  har  xil  turda  uchraydi.  Chirindi  qavatning 
qalinligi  25  sm  dan  200  sm  gacha  bo’ladi.  Tarkibida    chirindining  miqdori  3  dan 
20% gacha, o’rtacha hisobda 7-10%. 

---

281 
 
 
Ko’pincha,  yo’l  qurilishi  uchun  qora  tuproqlar  qulay  emas  (ayniqsa, 
mintaqaning shamol tomonlaridagi tuproqlar).