Z. S. Ubaydullayeva, sh. R. Xalimova muhandislik geologiyasi va gruntlar

 
Gilli gruntlarning tasnifi
 (V.V. Oxotin bo’yicha) 
17-jadval 
№ 
Grunt nomi 
Zarrachalarning miqdori 
Gill<0.002mm 
Chang 0.05-
0.002 mm 
Qum 2-0.05mm 
1 
Og’ir gil 
>60 
Gildan kam 
Gildan kam 
2 
Gil: changli 
qumli 
60-30 
60-30 
Ko’p 
Oz 
Oz 
Ko’p 
3 
Og’ir suglinok 
30-20 
Qumdan kam 
Changdan ko’p 
4 
Og’ir changli suglinok 
30-20 
Qumdan ko’p 
Changdan oz 
5 
O’rtacha suglinok 
20-15 
Qumdan oz 
Changdan ko’p 
6 
O’rtacha changli suglinok 
20-15 
Qumdan ko’p 
Changdan oz 
7 
Yengil suglinok 
15-20 
Qumdan oz 
Changdan ko’p 
8 
Yengil changli suglinok 
15-10 
Qumdan ko’p 
Changdan oz 
9 
Og’ir supes  
10-6 
Qumdan oz 
Changdan ko’p 
10 
Og’ir changli supes 
10-6 
Qumdan ko’p 
Changdan oz 
11 
Yengil supes 
6-3 
Qumdan oz 
Changdan ko’p 
12 
Yengil changli supes 
6-3 
Qumdan ko’p 
Changdan oz 
13 
Chang  
<3 
50 
50 
 
Izoh. 
17  –  jadvaldan  foydalanib,  gruntlarnig  ranulometrik  tarkibiga  qarab,  ularni 
qanday grunt ekanligi aniqlanadi. 
 

---

169 
 
 
 
VI BOB. GRUNTLARNING XOSSALARI HAQIDA MA’LUMOTLAR 
21-§. Gruntlarning fizik xossalari 
 
Tog’  jinslarining  solishtirma  og’irligi  (zichligi). 
Gruntning  solishtirma 
og’irligi  deb  100-105
0
C  da  quritilgan  grunt  donalarining  og’irligining,  harorati 
+20
0
C bo’lganda siqib chiqargan suyuqlikning hajmiga bo’lgan nisbatiga aytiladi.        
Solishtirma og’irlik gruntning mineralogik tarkibiga bog’liq bo’lib, tarkibida og’ir 
minerallar  qanchalik  ko’p  bo’lsa,  u  ham  ko’p  bo’ladi.  Bu  kattalik  g/sm
3
  da 
ifodalanadi. Tarkibida organik moddalar bo’lmagan gruntlarda solishtirma og’irlik 
miqdori  2,65  dan  2,75  g/sm
3
  atrofida  bo’ladi.  Solishtirma  og’irlikni  aniqlashda 
piknometr  yoki  o’lchovli  kolba  ishlatiladi.  Agar  grunt  tarkibida  suvda  eruvchi 
tuzlar  bo’lmasa,  bu  kattalik  quyidagicha  aniqlanadi.  Hajmi  100  ml  bo’lgan 
piknometr olinib, 0,01 aniqlikda tarozida tortiladi.  
        Gruntdan  o’rtacha  og’irlikda  20  g  dan  kam  bo’lmagan  miqdorda  olib,  uni 
maydalab,  teshigi  2  mm  bo’lgan  elakdan  o’tkaziladi.  Elakdan  o’tgan  gruntni 
piknometrga solib, tarozida tortib olinadi (q
2,
gr.). Bir vaqtda gruntdan gigroskopik 
namlikni  aniqlash  uchun  ham  namuna  olinadi.  So’ngra  piknometrga    1/3  hajmda 
distillangan  suv  solinib,  qumli  idish  ustida  qaynatiladi.  Qaynash  vaqti  gillar  va 
suglinoklar  uchun  bir  soat,  qum  va  supes  uchun  esa  30  min.  Qaynaganda  grunt 
tarkibidagi  havo  chiqib  ketadi.  Keyin  piknometr  sovutiladi  va  belgisigacha 
distirlangan  suv  quyilib  tortiladi  (q
3
.gr).  So’ngra  piknometrning  ichidagini  to’kib 
tashlab,  yaxshilab  yuviladi.  Toza  piknometrga  belgisigacha  distillangan  suvning 
o’zini  solib,  tortiladi  (q
4
.gr.).  Yuqoridagi  ishlar  bajarilib  bo’lingandan  so’ng 
solishtirma  og’irlik  quyidagicha  aniqlanadi.  Absolyut  quruq  gruntning  og’irligi 
(P
o
) quyidagi ifoda orqali aniqlanadi:  
 
P
0
 =  
 

---

170 
 
 
Bu yerda: P
o
– absolyut gruntning og’irligi, gr; 
q
1
– piknometrning og’irligi, gr; 
q
2
 – piknometrning quruq grunt bilan og’irligi,gr;  
 w
r
 – gigroskopik namlik %. 
So’ngra solishtirma og’irlik (
ɤ
o
) quyidagi ifoda orqali aniqlanadi: 
ɤ
o 
= 
 
bu yerda: q
3
 – piknometrning grunt va suv bilan og’irligi, gr; 
q
4
– piknometrning suv bilan og’irligi;  
        Agar  grunt  tarkibida  suvda  eruvchi  tuzlar,  kolloid  zarrachalar,  organik 
moddalar  bo’lsa,  suv  o’rniga  kerosin  yoki  benzin  ishlatiladi.  Havoni  yo’qotish 
uchun  esa  vakuumdan  foydalaniladi.  Solishtima  og’irlikni  hisoblaganda  kerosin 
yoki benzinning solishtirma og’irligini ham hisobga olish kerak.