121
Ikkinchi tomondan esa, tijorat banklari qo‘shimcha daromad olish
maqsadida boshqa emitentlarning
muomalaga chiqargan qarz
majburiyatlarini (aksiyalar, obligatsiyalar, depozit sertifikatlari)
sotib oladilar:
- ikkinchidan, tijorat banklari o‘z nomidan chiqarilgan
qimmatli qog‘ozlar (obligatsiyalar, depozit sertifikatlari) bo‘yicha
qat’iy belgilangan foiz bo‘yicha daromad to‘lanishi majburiyatini
oladilar. Investitsiya fondlari esa daromad to‘lanishi yuzasidan
risklarni investorlar zimmasiga yuklaydilar.
Tijorat banklari o‘z faoliyatini yuritish uchun chetdan
qo‘shimcha mablag‘ jalb etishlari lozim. Bu faoliyat – tijorat
banklari tomonidan yuridik va jismoniy
shaxslardan vaqtincha
bo‘sh pul mablag‘larini qaytarib berishlilik, to‘lovlilik hamda
muddatlilik shartlari asosida jalb etish bilan bog‘liq faoliyat passiv
operatsiyalar hisoblanadi. Tijorat banklarining aktiv operatsiya-
larini amalga oshirish uchun pul sarmoyalariga bo‘lgan
ehtiyojning 90 foizi chetdan jalb qilingan mablag‘lar hisobiga
qoplanadi. Chetdan jalb qilingan mablag‘lar jalb qilinish usullariga
ko‘ra asosan quyidagilarga bo‘linadi:
- banklararo bozorda kreditlar olish;
- Veksellar hisob-kitobi va Markaziy bankdan kredit olish;
- muomalaga qimmatli qog‘ozlarni chiqarish (aksiyalar, obli-
gatsiyalar, depozit sertifikatlari, depozit-jamg‘arma sertifikatlari,
Veksellar);
- depozitlarni jalb etish;
- qimmatli qog‘ozlarni qaytib sotib olish sharti bilan sotish
shartnomalari («Repo» operatsiyasi) amalga oshirish;
Yevronota va Yevrobondlar bozorida ishtirok etish;
Bank akseptlarini (aval sifatida) sotish.
O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bankining obligatsiyalari
pul-kredit siyosatining vositasi hisoblanadi va ular muomalaga pul
massasini tartibga solib turish maqsadida chiqariladi. Obligatsiya-
larni chiqarish, muomalada bo‘lish va ularni so‘ndirish tartibi
O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bankining 2002-yil 22-
122
apreldagi 1140-sonli «O‘zbekiston
Respublikasi Markaziy
bankining yuridik shaxslar uchun obligatsiyalar chiqarish va ular
muomalasi to‘g‘risida» Nizom ga asosan amalga oshiriladi.
O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bankining jismoniy
shaxslar uchun obligatsiyalari davlat qimmatli qog‘ozlari
hisoblanadi va uning egalariga obligatsiyalarning nominal qiyma-
tiga nisbatan foiz ko‘rinishida daromad olish huquqini beradi.
O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bankining jismoniy shaxslar
uchun obligatsiyalar chiqarilishi, uning muomalasi tartibi va
so‘ndirilishi O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bankining 2002-
yil 22-apreldagi 1141-sonli «O‘zbekiston Respublikasi Markaziy
bankining jismoniy shaxslar uchun obligatsiyalarini
chiqarish va
ular muomalasi to‘g‘risidagi» Nizomga asosan olib boriladi.
O‘zbekiston
Respublikasi
Markaziy
banki
depozit
sertifikatlari mamlakatimizda pul bozorida likvidlikni tartibga
solib turish maqsadida chiqariladi. Depozit sertifikatlarini
chiqarish, muomalada bo‘lish va u bo‘yicha to‘lovni amalga
oshirish tartibi O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bankining
1998-yil 26-dekabrdagi «O‘zbekiston Respublikasi Markaziy
banki depozit sertifikatlarini chiqarish to‘g‘risida Nizomga asosan
amalga oshiriladi.
O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki depozit sertifikati –
bu
O‘zbekiston Respublikasi
Markaziy bankining pul
mablag‘larini omonatga qo‘yilganligi haqidagi guvohnomasi
bo‘lib, u omonatchi yoki uning huquqiy vorisining omonat
summasini va u bo‘yicha foizlarni belgilangan muddat tugagandan
so‘ng olish huquqini tasdiqlaydi.
Depozit sertifikatining to‘lovi muddatidan oldin amalga
oshirilayotganda pul mablag‘lari depozit sertifikati yegasining
hisobvarag‘iga depozit sertifikatni muddatidan oldin to‘lovga
qabul qilish to‘g‘risidagi ariza tushgan kundan boshlab 5 bank ish
kuni davomida ko‘chiriladi.
O‘zbekiston
Respublikasida
muomalaga
depozit
sertifikatlarini chiqarish muomalaga kiritish va ularni so‘ndirish
O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bankining 1994-yil 24-
123
dekabrda tasdiqlangan «Banklarning depozit sertifikatlarini
chiqarish, ro‘yxatga olish va muomalada bo‘lish qoidalari» asosida
amalga oshiriladi.
Investorlar tomonidan qimmatli qog‘ozlarni
qaytarish bilan
bog‘liq barcha xarajatlarni qoplash, shuningdek, qimmatli
qog‘ozlarni sotib olish bo‘yicha ular kiritgan pul mablag‘larini
qaytarish emitent tijorat banki hisobidan amalga oshiriladi.
Do'stlaringiz bilan baham: