Z. Mamadiyarov, A. Norov, O‘. Haydarov

М
min
= 
Хt
 
- 
Х
b 
А
x 
N 4 

---

102 
agar bank aktiv va passiv balanslarida suzib yuruvchi va 
fiksirlangan stavkalarga ega bo‘lsa. Shuning uchun foiz 
stavkalarni baholash juda muhim. Aktiv va passiv portfellarning 
muddatlari bo‘yicha balanslashtirish foiz spredini, ya’ni foiz 
riskini aniqlashda yordam beradi. Agar balanslashmagan 
muddatlar munosabati katta daromadni talab qilsa, bank xodimlari 
aniqlanmagan risk spredini ma’qul ko‘rishadi. Jalb qilingan 
mablag‘larning balanslashganligini balanslashmaganlik bilan 
solishtirib ko‘ramiz.
4-jadval.
22
 
2-variant (balanslashgan) 
 
Stavkalar 
Muddat, 
kunlarda 
Kreditlar 
bo‘yicha foiz 
stavkasi 
Jalb 
qilingan 
mablag‘lar 
bo‘yicha 
foiz 
stavkasi 
Spred 
Joriy bozor 
90
180 
20
25 
15
20 
5
5 
Prognoz 
qilinishi (90 
kundan 
keyin) 
90 
17 
12 
5 
2-variant (balanlashmagan): 180 kunga muqobil kreditlash 
strategiyasi:
a.
 
Qarzlarni 180 kunga jalb qilish, spred 5%; 
b.
 
Qarzlarni 90 kunga jalb qilish (yana 90 kunga uzaytirish 
sharti bilan) spred ½ (10+13) = 11,5%.
Bizning misolda qisqa muddatli stavkalarni aniq prognoz 
qilinganligi tufayli 180 kunlik kreditlash uchun balanslashmagan 
boshqaruvni tashkil etishni taqozo qildi, ya’ni foiz marjasini 
22
Банковское дело. Учебник для вузов. 2-е изд./Под ред. Коробов Г. Г. - СПб: Питер. 2005 - 400 с. 

---

103 
kengaytirish lozim. Berilgan ma’lumotlarga ko‘ra, II variant 
bo‘yicha spred 11,5% ni, I variantdagi 5% lik emas. Bu BA/P ni 
to‘g‘ri prognoz qilish hisobiga erishildi. Qarz mablag‘larini ikki 
mustaqil bosqichli shartnoma bo‘yicha 180 kunga jalb qilishga 
qaror qilindi: boshida 90 kunga jalb qilish keyin esa uni 90 kunga 
yana yangilash. Bu holatda spred 180 kunlik balanslashmagan 
kreditga 11,5% ni tashkil qilib, quyidagi tarzda namoyon bo‘ldi:
1-bosqich: 180 kunlik kreditlar bo‘yicha stavka = 25%; 
mablag‘larni sotib olish (birinchi 90 kun) = 15%; 
spred = 10%; 
2-bosqich: 180 kunlik kreditlar bo‘yicha stavka = 25%; 
mablag‘larni sotib olish (ikkinchi 90 kun) = 12%; 
spred = 13%.
Spred 180 kunlik kreditga 11,5% ni tashkil qiladi.
BA/P ijobiy va salbiy bo‘ladi. 
Ijobiy BA/P
da o‘zgaruvchan 
stavkalardagi aktivlar o‘zgaruvchan stavkalardagi passivlardan 
yuqori bo‘ladi. Ijobiy BA/P da foiz stavkasining pasayishi foiz 
marjaning pasayishiga olib keladi va aksincha. 
Salbiy BA/P
da 
o‘zgaruvchan foiz stavkalardagi passivlar, o‘zgaruvchan foiz 
stavkalardagi aktivlardan oshib ketadi. Bu holatda foiz stavka 
pasaysa marja o‘sadi, foiz stavka oshsa, marja kamayadi. 
Bankning