Z. M. Bobur nomidagi andijon davlat

1.3.  Yarimo‘tkazgichli  nanotizilmalarning  optik xususiyatlari 

Nanotuzilmalar  va  nanoklasterlar  muhim  optik  va  elektro‘tkazuvchanlik 

xususiyatiga  ega.  Nanometrik  o‘lchamli  bilan  kata  o‘lchamli  qattiq  jism  holatlari 

oralig‘ida  zaryad  ko‘chish  jarayonlari  bir-biridan  farq  qiladi.  Nanometrik 

o‘lchamda  alohida  sathda  electron  holati  kata  o‘lchamli  qattiq  jismlarda  uning 

erkin  yugirish  yo‘li  e‘tiborga  olinadi.  Bashqacha  aytganda,  nanotuzilmaning 

xossasi  matrisadagi  klasterlar  bilan  izohlanadi.  Ularda  zarrachaning  holati  ma‘lum 

bir  spektrga  ega.  Bu  ular  asosida  ma‘lum  bir  yorug‘lik  diapazonidagi  diodlar, 

ularning  to‘lqin  uzunligini  boshqarish  orqali  turli  lazerlar  olish  imkonini  beradi. 

Bundan  tashqari,  optik  aylantirgichlar  uchun  nochiziqli  optik  nanotuzilmalar  olish 

mumkin. 

Metal  va  yarimo‘tkazgichlar  optik  xossalari  bilan  bir-biridan  tubdan  faq 

qiladi.  Ularda  Fermi  sath,  valentlik  va  o‘tkazuvchanlik  zonalari  turlicha 

joylashgan.  Bularga  bog‘liq  holda  metal  va  yarimo‘tkazgichli  nanoklasterlarda  yuz 

beradigan  o‘lchamli  effektlar  ham  bir-biridan  farq  qiladi.  Yarimo‘tkazgichlarda 

asosan  electron  xossalari  ko‘p  o‘rganilgan.  Kremniy  va  germaniy  nanozarrachasi 

yarimo‘tkazgich  hisoblanmaydi.  Si

n

  nanozarrachasi  geliy  dastasi  bilan  lazerli 

bug‘lantirilganda  kremniy  asosida hosil bo‘ladi.  

Foton  energiyasi  yarimo‘tkazgich  taqiqlangan  zona  kengligi  energiyasiga 

tenglashishi  yoki  undan  ortishi  bilan  electron-kovak  juftlik  hosil  bo‘ladi.  Electron 

va  kovak  bir-biriga  bog‘liq  bo‘lmagan holda ko‘chadi. Ba‘zi hollarda Kulon o‘zari 

ta‘sir  tufayli  electron  va  kovak  birga  saqlanib  qolib,  yangi  elektrik  jihatdan  neytral 

yangi  turdagi  kvazizarra  ekistonlarini  hosil  qiladi.  Ekistonlar  moddaning 

elektro‘tkazuvchanligiga  ta‘sir  qilmaydi.  Chunki,  ular  elektr  zaryadiga  ega 

bo‘lmaydi.   

Yarimo‗tkazichlar  fizikasining  hozirgi  zamon  taraqqiyotiga  nazar  solsak,  ayni 

paytda  asosiy  izlanishlar  murakkab  zonali  yarimo‗tkazgichlardan  hosil  qilingan 

ko‗p  qatlamli  geteroo‗tishlarga  qaratilgan.  Buhol,  tabiiyki,  yarimo‗tkazich 

texnologiyasiga  qay  daraja  bog‗liq  bo‗lsa,  uning  fizikasiga  ham  shu  darajada 

---

25 

 

bog‗liqdir.  Bunday  geteroo‗tishlarda  kechadigan  elektronli  fizik  jarayonlari 

o‗lchamli  kvantlashgan  o‗rachalar  yoki  o‗ta  panjarali  yarimo‗tkazichlar  fizikasi 

yordamida tushuntirish  mumkin.