Z. M. Bobur nomidagi andijon davlat universiteti umumiy pedagogika

6. Yaxlit pedagogik jarayonni o’timallashtirish.

Yaxlit pedagogik jarayonni o’timallashtirish (lotincha o’timus - eng mahqul) - eng qulay, eng mahqul degan mahnoni bildirib, keng mahnoda olib qaralganda, ushbu sharoit uchun har qanday vazifalarni hal etishning eng qulay, eng mahqul, to’g`ri variantlarini tanlash demakdir.

Mahlum mezonlar nuqtai nazaridan qaralganda, yaxlit pedagogik jarayonni o’timallashtirish ushbu sharoit uchun ta’lim-tarbiyaning eng maqbul vazifa, mazmun, shakl va metodlarini ilmiy asoslangan holda tanlash va amalga oshirish deganidir.

O’ptimallashtirishda boshlang`ich holatdan qaror qabul qilingungacha bo’lgan jarayon quyidagi bosqichlarga bo’linadi:

1. Qo’yilgan vazifalarni hal etishning bir nechta variantlarini qarab chiqish.

2. Ushbu sharoit uchun tanlab olingan variantning asosliligini, zarurligini anglab yetish.

3. 
   Ushbu vazifalarni hal etish uchun tavsiya etilgan usullarning samaradorligini qiyosiy tahlil etish orqali anglash.
   
4. 
   Taqdim etilgan variantlarni eng maqbul ikkita variantgacha qisqartirish.
   
5. 
   Ikkalasini vaqt va samara nuqtai nazaridan taqqoslash.
   
6. 
   Eng mahqul variantni o’timallashtirish mezoni nuqtai nazardan tanlash.
   

Lekin eng maqbul variantni tanlash o’qituvchidan fikrlashning muammoli-tadqiqot usulidan foydalanishni taqozo etadi.

Ta’lim jarayonini o’timallashtirishda uning mezoni faoliyatni to’g`ri baholashga yordam beradi.

O’quvchi u yoki bu materialni o’zining maksimal darajadagi imkoniyati doirasida o’zlashtiradi (natijaga real erishish mumkin bo’lgan imkoniyat). Bu esa, o’z o’rnida, o’qitishni o’timallashtirish uchun o’quvchilarning real o’quv imkoniyatlarini o’rganishni talab etadi.

Real o’quv imkoniyatlari ichki (sog`liq, bilim darajasi, fikrlash qobiliyati, o’qishga munosabat, mashuliyat hissi) va tashqi (oila, tengdoshlar, jamiyat ta’siri) sharoitlarning o’zaro uzviyligida namoyon bo’ladi.

O’qituvchi bolaning bugungi real o’quv imkoniyatlarini bilishigina emas, shuningdek, yaqin rivojlanish zonasini, Ya’ni yaqin rivojlanish imkoniyatlarini anglab yetishi ham zarur bo’ladi.

Shunday qilib, optimallashtirishning birinchi mezoniga ko’ra, o’quvchi shunday o’zlashtirish darajasiga erishishi kerakki, ushbu daraja uning yaqin rivojlanish zonasidagi imkoniyatlariga to’g`ri kelsin.

Optimallashtirishning ikkinchi mezoni shuki, o’quvchi va o’qituvchi dars va uy mashg`ulotlariga ajratilgan vaqtga qat’iy amal qilsinlar.

Tarbiyada birinchi mezon erishilgan natijaning qo’yilgan maqsad va vazifalarga to’g`ri kelishida ifodalanadi.

Ikkinchi mezon tarbiyachining tarbiyalanuvchi uchun ajratilgan mehyorlarga qathiy amal qilishida ko’rinadi.

O’qituvchi amaliy faoliyatidagi pedagogik jarayonlarning asosiy komponentlarini o’timallashtirish usullari tizimi quyidagicha:

1. 
   Ta’lim-tarbiya jarayoni uchun eng mahqul (ratsional) vazifalar kompleksini tanlaydi.
   
2. 
   Ushbu sinf xususiyatidan kelib chiqib, vazifalarni aniqlashtiradi.
   
3. 
   Qo’yilgan vazifalarni hal etish uchun zarur mazmun tanlaydi.
   
4. 
   Ushbu mazmunni amalga oshirish uchun eng maqbul metod, shakl va vositalar tanlaydi.
   
5. 
   Tezkor tarzda jarayonga o’zgartirishlar kiritadi va unga ko’ra metod, shakl va vositalarni o’zgartiradi.
   
6. 
   Qilingan ishlar chuqur va har tomonlama tahlil eti-
   ladi (natija va vaqt nuqtai nazaridan).
   

7.