Z islomov, D. Rahimjonov, J. Najmiddinov

Sadiy  
Sheraziy
Muhammad  ibn 
Musa  Xorez-
miy  algebraǵa 
tiykar  saldı, 
ilimiy  maǵlıwmat 
hám  traktatlardı 
bayan  etiwdiń 
anıq  qaǵıyda-
ların  islep  shıqtı, 
ol  astronomiya, 
geografiya  hám 
klimat  teoriyası 
boyınsha  kóple-
gen  ilimiy  miy-
netlerdiń  avtorı.

---

84
DÓRETIWSHILIK  JUMÍS
1.  Tómende  berilgen  súwretlerge  dıqqat  penen  qarań.  Orta  ásirlerde  usı 
sızılmalardı  sızıw  hám  oylaw  ushın  qanday  bilimge  iye  bolıw  kerek?
2.  5-súwrettegi kórinisti Buxaradaǵı Uluǵbek medresesiniń peshtaxtasına 
jazılǵan  hikmet  penen  túsindiriń.
3.  Abu  Ali  ibn  Sinanıń  XIV  ásirde  Italiyada  basıp  shıǵarılǵan  «Medi-
cina  nızamları»  kitabına  islengen  gravyuraǵa  qarap  dúnya  medicina 
iliminiń  rawajlanıwında  Abu  Ali  ibn  Sinanıń  úleslerin  kórsetiń.
Qublanı anıqlaw 
sızılması VIII ásir 
Muhammed ibn Musa 
Xorezmiy
Usturlobtıń bir bólimi. 
X ásir. Ibn Irak
Qısıp shıǵarılǵan 
suwdıń anıq kólemin 
anıqlaw ıdısı. XI ásir. 
Beruniy 
Medicina buyımları 
XI ásir
Abu Ali ibn Sinanıń XIV 
ásirde Italiyada basıp 
shıǵarılǵan «Medicina 
nızamları» kitabına 
islengen gravyura.
Uluǵbek shákirtleri 
menen. Miniatyura 
XVI ásir

---

85
Alımnıń dúnya ilim-páni rawajlanıwındaǵı xızmet-
leri  joqarı  bahalanıp,  Shıǵıs  alımları  arasında  tek 
ǵana onıń atı hám miynetleri «algoritm» hám «alge-
bra»  usaǵan  zamanagóy  ilimiy  atamalarda  máńgiles-
tirildi.
Shıǵıs  Oyanıw  dáwiri  ózine  tán  ekonomikalıq, 
jámiyetlik,  siyasiy,  mádeniy  hám  ilimiy  ortalıqtı  óz 
ishine  alǵan,  usı  dáwirdiń  «Oyanıw  dáwiri»  dep 
atalıwı  da  biykarǵa  emes.
Ahmed  Ferǵaniy  IX  ásirde  óziniń  «Astronomiya 
tiykarları»  miynetinde  álemniń  dúzilisi,  jerdiń  ólshe-
mi  haqqında  dáslepki  maǵlıwmatlar,  planetamızdıń 
shar  tárizli  kórinisine  iye  ekeni  haqqındaǵı  dáliller 
keltiriledi.  Kitap  XVII  ásirge  shekem  Evropa  uni-
versitetlerinde  astronomiya  boyınsha  tiykarǵı  sabaqlıq 
sıpatında  oqıtılǵan.
Ullı  geografiyalıq  ashılıwlar  dáwirinde  Kolumbo, 
Magellan  hám  basqa  sayaxatshılardıń  oylap  tabıwları 
ushın ilimiy tiykar bolıp xızmet etken. Ahmed Ferǵa-
niy  orta  ásirlerdegi  tiykarǵı  astronomiyalıq  ásbap  
— usturlob  teoriyasın  islep  shıqqan.  Nil  dáriyasın-
da  nilometr — suw  qáddin  ólsheytuǵın  tiykarǵı  qural 
sıpatında  belgili  qurılmanı  jaratqan.
Ahmed Ferǵaniy tárepinen qurılǵan Nil dáryasında suw qáddin ólsheytuǵın 
qurılma. Sırtqı hám ishki kórinisi. IX ásir
Abu Rayxan 
Beruniy  Kolum-
bo  sayaxatınan 
500  jıl  aldın 
Tınısh  hám 
Atlantika  okean-
ları  artında 
materik  bar 
ekenligi  haqqın-
daǵı    pikirdi 
alǵa  súrdi. 
XI  ásir  pútkil 
dúnyadaǵı 
tábiyiy  pánler 
tariyxshıları 
tárepinen 
«Beruniy  ásiri» 
dep  ataldı.

---

86