Z islomov, D. Rahimjonov, J. Najmiddinov

ELIMIZ OYSHÍLLARÍNÍŃ 
JÁHÁN ILIM-PÁN 
RAWAJLANÍWÍNA 
QOSQAN ÚLESI
17—
18§
AKTIVLESTIRIW  USHÍN 
SORAW  HÁM  TAPSÍRMALAR
1.  Orta  ásirdegi  ilim-pán  rawajlanıwı  búgingi  kúndegi  qaysı  pánlerdiń 
rawajlanıwına  tiykar  boldı?  Bul  orında  elimiz  oyshıllarınıń  úlesi  ne-
lerden  ibarat  edi?
2.  Qanday  sharayatta  ilim-pán  rawajlanadı?
3.  Oraylıq  Aziyadan  shıqqan  alımlar  qanday  pán  tarawlarında  jumıs 
islegen?
4.  Islam  ilimleri  degende  neni  túsinesiz?
AQÍL ZAKAWAT PENEN DÓRETILGEN 
BAY MÁNAWIYAT
Jańa  jámiyet  hám  mámleket  qurıwda  jas  áwlad 
oy-órisiniń  qáliplesiwinde,  millettiń  ózligin  ańlawda 
bay  ilimiy,  mánawiy  hám  mádeniy  miyrasımız,  mil-
liy  qádiriyatlarımız  júdá  zárúr  áhmiyetke  iye.
Mámleketimizdiń  qanshelli  tez  tanılıwı,  kúsh-
quwatqa  tolıwı,  dúnya  jámiyetshiliginde  ózine  múná-
sip  orın  iyelewi,  dáslep,  xalqımızdıń  ruwxıy  dárejesi, 
maqtanıshı  qanshelli  joqarı  bolıwına  baylanıslı.
Dereklerde  Ullı  oyshıl  Abu  Ali  ibn  Sina  17  jasında  Nuh  ibn 
Mansur  (976 — 997-jıllar)  dı  emlep  atırǵan  waqtında  «Dor 
ul-ulum» — «Bilimler  úyi»  atı  menen  de  atalǵan  saray  ki-
tapxanasınan  paydalanǵanı  haqqında  xabar  beredi.

---

83
Ásirler  dawamında  aqıl  zakawat  penen  dórelgen 
bay mánawiyatı sebepli xalqımız maqtanısh penen ja-
sadı,  miynet  isledi,  hámiyshe  azatlıq  hám  erkinlikke 
qaray  umtıldı.  Mine  usı  milliy  sana,  mine  usı  milliy 
maqtanısh  búgingi  turmısımızdıń  tiykarǵı  deregi.
Buǵan  ullı  oyshıllarımız  Beruniy  hám  Fara-
biy,  Maturidiy,  Ferǵaniy,  Buxariy,  Imam  Termiziy, 
Hákim  Termiziy,  Nawayı  hám  Uluǵbek  usaǵan  júz-
lep  ullı  tulǵalar  tiykar  salǵan.
Islam  dini  tábiyat  ilimleri,  psixologiya,  tariyx, 
geografiya,  sociologiya,  biologiya,  ulıwma,  insaniyat 
ushın kerekli bolǵan hárqanday ilimiy úyreniwdi qol-
lap-quwatlaydı.
Islamnıń  ilim-pánge  dóretiwshilik  múnásibeti  ná-
tiyjesinde  islam  dúnyasında  orta  ásirlerde  ilim-pán 
keskin  rawajlanıp,  pútkil  jáhán  rawajlanıwına  úlken 
úles qostı. IX — XII ásirler «Islam Renessansı» dáwi-
ri  Imam  Buxariy,  Termiziy,  Abu  Mansur  Maturidiy, 
Abu  Nasr  Farabiy,  Abu  Rayxan  Beruniy,  Abu  Ali 
ibn  Sina,  Xorezmiy,  Ahmad  Ferǵaniy  Burxanidin 
Marǵiloniylardıń  jáhán  ilimine  qosqan  úlken  xızme-
ti  dáwiri,  Mamun  akademiyasınıń  Xorezmde  xızmeti 
menen  baylanıslı  bolsa,  ekinshi  basqıshı  Temuriyler 
Renessansı  dáwiri  XIV — XVI  ásirlerge  tuwrı  kele-
di.  Ámir  Temur,  Alisher  Nawayı,  Babur  Mırzalardıń 
ilim-pán,  mádeniyattıń  rawajlanıwındaǵı  xızmetleri 
sheksiz. Oraylıq Aziyada IX — XII hám XV ásirlerde 
júz  bergen  ilim-pán,  filosofiya,  ádebiyat  tarawındaǵı 
rawajlanıw  Evropa  Renessansına  úlken  tásir  kórsetti.
Zamanagóy  matematika,  trigonometriya  hám  geo-
grafiya  pánleriniń  rawajlanıwına  úlken  úles  qosqan 
belgili  alım  Muhammed  ibn  Musa  Xorezmiy.  Ol 
onlıq  pozicion  esaplaw  sistemasın,  nol  belgisi  hám 
polyar  koordinataların  birinshilerden  bolıp  tiykarlap 
berdi  hám  ámeliyatqa  usındı.  Bul  matematika  hám 
astronomiya  pánleriniń  rawajlanıwında  keskin  burılıs 
jasadı.
Danıshpan 
baqqaldıń  — 
dúkanına  uq-
saydı:  barın  ún-
demey  kórsetedi 
qoyadı,  nadan 
bolsa  láshker 
naǵarasınıń  ózi: 
Hawazı  bálent, 
ishi  bos  hám 
ǵárip.