Z ibodullayev

P.  Brok 
buzilishini kuzatib,  sensor nutq  markazini
(1824-1880-
yillar) 
aniqlaydi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

1876-yili  Ferrier chakka boMagida  eshituv  markazini,  1881-yili 
M unk  itlarning  ensa  sohalari  olib  tashlanganda  «narsalarni  ko‘rsa- 
da, tanimasligini», o ‘sha yili Eksner o ‘rta peshona pushtasining orqa 
qismlari zararlanganda yozishning buzilishini aniqlaydilar.
Albatta, bu kashfiyotlar o ‘sha davrdagi olim larni hayratga soladi, 
y a’ni ular bosh miyada turli markazlarni,  hatto ong, xotira, tafakkur 
markazlarini  izlay  boshlashadi.  Shu  davrdan  boshlab,  «lokalizat- 
sionizm»  degan  oqim  yuzaga  keladi.  Fransuzchada  bu  so‘z  «joy» 
degan  m a’noni  bildiradi.
1870-yili  Finkelnburg  lokalizatsionchilarga  qarshi  chiqib,  bosh 
miya po ‘stlog‘i  zararlanganda  «asimboliya»  rivojlanadi,  deb  aytadi, 
ya’ni simvollarni ishlatish  qobiliyati buzilishi  natijasida nutq,  narsa­
larni  tanish  va  turli  ongli  harakatlar  buziladi,  degan  fikrni  ilgari 
suradi.  Lokalizatsionchilar  nuqtai nazarini  1864— 1874-yillari o'zining 
kuzatuvlariga asoslanib,  m ashhur ingliz  nevrologi  D.  Jekson  tanqi- 
diy tahlil qildi.  D. Jekson,  asosan,  nutqning dinam ik tom onlari bilan 
qiziqdi.  U  «bosh  miyada  nutq buzilishiga sababchi b o ‘lgan zararla- 
nishni joylashtirish» va «nutqning o ‘zini joylashtirish»  ikki xil narsa- 
dir,  degan  edi.
D.  Jekson  afaziyada  nutq  funksiyasining  to ‘la  yo'qolmasligiga 
e ’tibor berdi.  Afaziya  kuzatilgan  bem orda  maqsadga  yo‘naltirilgan 
nutq  buzilishi  mumkin,  biroq  hissiy  nutq  saqlanib  qoladi,  deb  fikr 
yurgizadi  u.  M asalan,  biron-bir so‘zni  bem or  affekt  holatida  aytib 
yuborishi, lekin ixtiyoriy holda esa gapira olmasligi mumkin.  D. Jekson 
«nutqini  yo'qotgan»  odam   «so'zlardan  ham   judo»  bo‘lgan  degani 
emas,  chunki so‘zning anglanm agan  qismi 
ham mavjud degan edi. Shuning uchun «nut- 
qidan  judo»  bo‘lgan  bem orning  fikrlash 
jarayoni  biroz  pasaysa-da,  hali  fikr  yuri- 
tishga qobiliyatli. D. Jekson maqsadga yo‘nal- 
tirilgan  nutq  bosh  miyaning  chap  yarim 
shari bilan, hissiy nutq o ‘ng yarim shari fao­
liyati  bilan  bog‘liq  deb  aytgan.
D. Jekson birinchilardan bo‘lib,  m arka­
ziy  asab  tizimi  funksiyalarining  murakkab 
tuzilishi  to ‘g‘risidagi  g'oyani  ilgari  surdi.
D. Jekson fikriga ko‘ra, h ar bir funksiya 
uchta bosqichdan iborat:  «quyi» (orqa miya, 
miya  ustuni),  «o‘rta»  (bosh  miya  po'stlo-
D.  Jekson
(1835-1911-yillar)
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

g‘ining harakat va sezgi markazlari) va «oliy»  (bosh miyaning peshona 
bo'lagi).  «Oliy»  markazlar zararlanganda nafaqat patologik simptom­
lar  paydo  bo‘ladi,  balki  ijobiy  o ‘zgarishlar  ham  kuzatiladi:  «quyi» 
markazlar «oliy»  markazlar nazoratidan xalos bo‘lib,  o ‘z faoliyatini 
kuchaytiradi.  Bunga markaziy piramidal yo‘llar zararlanganda spinal 
reflekslarning  kuchayishini  misol  qilib  ko‘rsatish  mumkin.  Agar 
afaziyada gapirish,  o'qish va yozish qobiliyatlarining buzilishi salbiy 
alomatlar bo‘lsa,  hissiy nutqning saqlanib qolishi va birovning so‘ziga 
tushunish ijobiy xislatlardir, degan edi D. Jekson.  U  1868-yili afaziya 
nafaqat  bosh  miyaning  chap  yarim  shari,  balki  o ‘ng  yarim  shari 
zararlanganda ham  kuzatilishini e ’lon qilgan.  Bu bemorlar chapaqay 
bo'lgan.  D.  Jeksonning  bu  xulosalari  bosh  miyaning  funksional 
asimmetriyasini o ‘rganishga turtki bo‘ldi.