(E.Y.Qosimovning bo'lajak shifokorlarga atab aytgan
nutqidan).
Albatta, hozirgi kunda tibbiyotga pullik xizmatning kirib kelishi,
deontologiyaning b a ’zi yo‘nalishlarini boshqacha tahlil qilishga
undaydi. Sobiq Sho‘ro davrida pullik xizm at deyarli yo‘q edi. H ozir
davlat tom onidan maxsus ruxsatnom a olib vrachlar, poliklinikalar
va shifoxonalar pullik tibbiy xizmat ham ko‘rsatishmoqda. Bu albatta,
endi deontologiyaning keragi yo‘q yoki aham iyati pasaydi, degani
emas. «Axir pul toMagandan keyin baribir yaxshi qaraydi-da», degan
fikr yanglish fikrdir. Vaholanki, bem orning tuzalib ketishi uning
vrachga to ‘lagan pulining miqdori bilan belgilanmaydi, uning bilimi,
tajribasi va muom alasi bilan belgilanadi. Qolaversa, deontologiya
degani, faqat bem orga shirin so‘z gapirib, unga kulib qarab turish
degani emas, deontologiyaning ustuvor y o ‘nalishlaridan biri, ta ’kid-
lab o ‘tganimizdek, ishonchdir. B a’zan hadeb vahima qilaveradigan
bemorni qattiqroq «koyib» qo'yishga h am to ‘g‘ri keladi. Ana shun-
www.ziyouz.com kutubxonasi
dagina u vrachga ishonadi. «Agar kasalim haqiqatan ham tuzalmas
bo‘lganida, doktor m eni urishib bermasdi», deb o'ylaydi.
Ba’zan bemorga berilayotgan davo usuli uni qoniqtirmaydi. K o‘p
dori-darmon yozilsa, «shuncha dori shartmikan, yoki kasalim og‘irmi,
yoki vrach tajribasizmi?» degan fikrlar paydo bo‘ladi. «Falonchi
doktor falonchi bem orni ikkita dori berib tuzatib yuboribdi» degan
so‘zlarni ba’zan eshitib turish mumkin. X o‘sh, bunday paytlarda
qanday yo‘l tutish kerak? Ayniqsa, ba’zi kasalliklarni birm uncha
uzoq davolashga to ‘g‘ri keladi. Berilayotgan davo choralari darrov
natija beravermaydi. Bunday paytlarda kasallikning mohiyatini bemor
tushunadigan tilda bayon qilish kerak. Kerak b o ‘lsa, bem orni
tinchlantirish uchun tashxisni yanada aniqroq qilish maqsadida,
vrach o ‘zidan tajribaliroq hamkasblaridan maslahat so‘rashi zarur.
Vrach bemorning oldida aslo o ‘ziniyo‘qotib qo‘ymasligi kerak. Shuni
unutm aslik kerakki, vrach bem orni tekshiradi, bem or esa vrachni
kuzatadi.
K o ‘p hollarda shunday hodisalarga duch kelish mumkin. Pro
fessor qabuliga kelgan bem or qabulda yarim soatdan ortiq qolib
ketsa, bezovtalana boshlaydi, professor yoki doktorlar haqida har
xil gaplar gapiradi. Q izig‘i shundaki, xuddi shu bem or (ya’ni
professorni yarim soat ham kutgisi kelmagan bemor) tabibni bir
necha soatlab, hattoki bir necha kunlab kutadi. Qancha ko‘p kutgan
sayin tabibga hurm ati shuncha oshib boradi. Tabibni xuddi o ‘ziga
o'xshab kutayotganlarga maqtaydi: «Zo‘rtabib bo‘lsa kerak, eshigida
shuncha odam, bitta bem orni bir soatlab ko‘rarkan». 0 ‘sha tabibga
kirish uchun ba’zi bir bem orlar eshigining oldida ko‘rpa-to‘shak
qilib yotib oladi.
X o‘sh, buning siri nim ada? Tabiblarning «zo'rligidami?» Yoki
bem oriarning tibbiyotdan va doktorlardan bezganidam i? Yoki
vrachlarning bem or dardini to ‘la eshitishga «vaqtlari» yo'qligidami?
Bu savollarni quyidagicha yoritish mumkin.
Birinchidan, afsuski, ko‘p kasalliklar surunkali turga o‘tib ketgan
b o ‘lib, bir m arta emas, bir necha bor davolashni talab qiladi.
Ikkinchidan, bem orlarni davolashdagi izchillikning buzilishida,
ya’ni bem or kasalxonadan chiqib poliklinikada, u yerda davolanib
bo‘lganidan keyin, ko‘rsatilgan muddatlarda sanatoriylarda davolanishi
zarur b o ‘ladi. H am m a bem orlar ham bunga am al qila olmaydi.
U chinchidan, inson paydo bo‘libdiki, antiqa narsalarga, m o‘’ji-
zalarga intiladi. K o‘rm agan narsasini ko‘rgisi, yemagan narsasini
www.ziyouz.com kutubxonasi
yegisi, bormagan mamlakatga borgisi keladi. Bular h ar bir inson
uchun xos fazilatlardir. M ana shu fazilatlar bor ekan inson m o‘’jiza
izlayveradi (kim dan, nimadan va qayerdan izlashning farqi yo‘q,
eng asosiysi «mo"jiza» topsa bo‘ldi). Odamlaming tabiblarga intilishini
ham shunday izohlash m um kin. H am m a joyda poliklinikalar,
kasalxonalar ishlab turibdi, vrachlar ham yetarlidir. Deyarli har
bir m ahallada, har bir ko‘p qavatli uyda doktor b o r (vrachlar
yetishmaydigan ba’zi qishloqlarni e ’tiborga olmaganda). Bem orlar
uchun vrachlarga murojaat qilish oddiy bir hoi boMib qolgan: «unisi
bo‘lmasa bunisi, vrach topiladi». D oktorga ishi tushm agan odam ni
uchratish am rim ahol, albatta. Bu m ulohazani tabiblarga nisbatan
ishlatib bo'lm aydi. Negaki, ularning soni oz. U lar uchun «tabibxo-
nalar» yo‘q. Ularni tayyorlaydigan institutlar ham yo‘q. U lar ishlay-
digan kasalxonalar ham yo‘q. Agar b o ‘lganida, bem orlar tabiblar
ga ham ko'nikib qolib, ulardan m o‘’jiza izlamagan bo ‘lur edi.
Falon qishloqda bitta tabib chiqibdi, eshigi to ‘la odam emish
deyishsa, odam lar o ‘sha tom onga qarab intiladi. U tabib m aktabni
tugatganmi yo‘qm i, nega u ham asab, ham ruhiy, ham ichki kasal-
liklarni, ham bepushtlikni davolayveradi? Bular bilan bem orlar
qiziqishmaydi. Eng asosiysi, eshigining oldida odam ko‘p. Agar bem or
biror vrachdan tuzalmasa yoki kasalxonadan to ‘la tuzalib chiqm asa,
o ‘sha vrachni va kasalxonani yomonlaydi. Agar u tabibdan tuzalmasa,
«ha, demak, kasalim tuzalmas ekan-da, tabib ham davolay olmadi»
deb fikr yuritadi. Bu, ajablanarli hoi albatta. K asalxonalarda,
poliklinikalarda tuzalgan, nogiron b o ‘lgan va o ‘lgan bem orlarning
hisobi olib boriladi. Buning uchun Sog‘liqni saqlash vazirligida katta
statistika bo'lim i ishlab turibdi. Olingan m a’lum otlar har chorak va
har yili tahlil qilib boriladi. Tabiblar qo'Iidan tuzalgan va tuzalm a-
ganlarning hisobi olib borilmaydi. U larda statistika ham yo‘q. Og‘ir
bemorlarni esa ular davolamaydi. Shunday qilib, biz ularning ish
faoliyatini nazorat qiladigan sharoitdan yiroqmiz.
Bu o'rinda, tabiblarni yom onlab, vrachlarni ulug'lash niyatim iz
ham yo‘q. Biz yuqorida keltirgan m ulohazalar vrachlarni o ‘ylantirib
qo‘ymog‘i kerak. H aqiqatan ham , ko‘p hollarda, vrach bem orning
so‘zini oxirigacha tinglamaydi. Bunga sabab qilib, tashqarida kutib
turgan bem orlarni va vaqti ziqligini ro ‘kach qiladi. Lekin shuni
unutmaslik kerakki, hozir yoningizga kirgan bem or tashqarida kutib
o'tirgan bem orlarning yoki sizning vaqtingiz ozligining qurboni
bo‘lmasligi kerak. Bu bem or Sizni deb kelganligini ham unutm aslik
www.ziyouz.com kutubxonasi
kerak. Qolaversa, vrach obro‘-e’tibori yo‘qoladigan ishlarni qilmasligi
kerak. Bemorning dardini oxirigacha eshitish zarur. T o‘g‘ri, ba’zan
bem or bir oz gapirganidan keyin uning kasali doktorga ayon bo‘lib
qolishi mumkin. Biroq, bem or hali so‘zini tugatgani yo‘q. U o ‘zini
bezovta qilayotgan barcha shikoyatlarini doktorga aytmoqchi. G ap
shundaki, bemor dardini qancha to ‘kib solsa, shuncha yengillashadi.
Bemorning uzundan-uzoq so‘zlari doktorga diagnoz qo‘yish uchun-
gina emas, balki uning dardini yengillashtirish uchun ham kerak.
Dem ak, vrach bemorni eshitayotib nafaqat uning kasalini aniqlaydi,
balki davolaydi ham! T o‘g‘ri, bem or kasaliga taalluqli bo'lm agan
gaplarni ko‘p gapirishi, doktorning vaqtini behuda o ‘g‘irlashi m um
kin. Bunday paytlarda, bemorga kasalligiga doir qo‘shimcha savollar
berib, uni to ‘g‘ri yo‘lga solib olish kerak.
Ayniqsa, nevrozga chalingan bem orlar ko‘p so‘zlashni, shiko
yatlarini rang-barang qilib gapirishni yaxshi ko‘rishadi. Yana ular
zam onaviy apparatlarda bir qancha tekshirishlardan o'tishni xoh-
lashadi, bular bemorga shart b o ‘lmasa-da. Imkoniyatlarga qarab,
bu iltimoslarni bajarish kerak yoki bemor bir-ikkita tekshirishlardan
o ‘tgandan keyin «bularning xulosasi yaxshi chiqdi, qolgan tekshi-
rishlar endi shart emas», deb tinchlantirish lozim.
Vrach xatosi to ‘g‘risida nima deyish mumkin. Agar vrach xatoga
yo‘l q o ‘ysa, u albatta jazoga tortilishi kerakmi? Xatoning sabablari
nim adan iborat? «Bemor doim o haq» degan naql to ‘g‘rimi? Bu
savollar o ‘ta qiyin bo‘lib, ularga batafsil javob topish amrimahol.
V rachning har bir xatosi orqasida bem orning hayoti yotadi. Bu
xato tufayli kim dir otasidan, kimdir onaizoridan, kimdir suyukli
yoridan, farzandidan judo bo‘ladi. Vrach xatosining sabablarini 2
guruhga b o ‘lish mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: |