Z ibodullayev

Dinamik  afaziya.  N u tq  buzilishining bu turi  1934 yili  K.  Kleyst 
tom onidan yozilgan va o ‘rganilgan.  Olim uni  «nutq tashabbusining 
yetishmovchiligi» deb atagan.  Ba’zi tadqiqotchilar (I.M. Tonkonogiy, 
1973)  dinamik  afaziyani  «nutq  akineziyasi»  deb  ham   atashadi. 
Dinamik afaziyaning xususiyati shundan iboratki, ularda nutq xotirasi, 
artikulatsiya  va  fonem atik  eshituv  saqlangan  b o ‘ladi.  Bemorlar 
tovushlarni,  so‘zlarni,  jum lalarni,  narsalarning  nomini juda  yaxshi 
takrorlashadi.  0 ‘qish  va  yozish  ham  buzilmagan  bo'ladi.  U lar  na 
to'satdan,  na  mustaqil  ravishda  gapira  oladi,  biron-bir  tushunarli 
so‘z yoki gapni ravon ayta olishmaydi.
M a’lumki, nutq faqat so'zdan emas, gaplardan tuzilgan.  Odamlar 
bir-biri  bilan  faol  tuzilgan  gaplar  orqali  m uloqotda  bo'lishadi, 
fikrlarini  bayon  qilishadi.  H ar  qanday  fikrni  bayon  qilish  ichki 
(impressiv)  nutq  yordam ida  yaratilgan  dinam ik  jarayon  bo‘lib, 
o ‘zining  predikativligi  bilan  ta ’riflanadi.  Predikativlik  deganda, 
harakatni  ifodalovchi  gaplar  tushuniladi.  M asalan,  «men  kinoga 
bormoqchiman»,  «men kitob o'qim oqchiman» va hokazo.  Bu yerda 
«bormoqchiman»,  «o‘qimoqchiman»  so‘zlari predikat  hisoblanadi.
Demak,  dinamik afaziyaning markaziy mexanizmlari — bu ichki 
nutq yetishmovchiligi,  predikativligi va nutq faolligining buzilishidir. 
Bu  bemorlarda  nafaqat  nutq  faolligining  pasayishi,  balki  harakat 
sistemasida ham sustlik, organizmning umumiy faolligining pasayishi, 
gipom im iya ham   kuzatiladi,  lekin  o ‘z  holiga tanqidiy  munosabat 
saqlangan bo'ladi.  Shuningdek, dinamik praksisning buzilishi, umumiy 
harakat va hissiyotning sustligi, atrofdagilarga qiziqishning pasayishi 
dinamik afaziya uchun xosdir.
Shunday  qilib,  dinam ik  afaziya  —  afaziyaning  alohida  bir  turi 
bo ‘lib,  unda  nutqning  sensor  va  m otor  mexanizm lari  saqlanib 
qoladi,  lekin gapirishga  qobiliyat  yo‘qoladi  yoki  keskin  pasayadi.