Z ibodullayev

Farmakologik  vositalar bilan  davolash
Farmakologik vositalar depressiyaning barcha turlarida va uning 
darajasidan  q at’i  nazar  tavsiya  etilishi  mumkin.  Vrach  yoki  psixo- 
logning  bem or  oldiga  q o ‘yadigan  eng  asosiy  shartlaridan  biri  - 
davolanishni  reja asosida olib borish va psixolog tavsiyalarini so‘zsiz 
bajarishdir.
Bugungi  kunda  dorivor  vositalardan  antidepressantlar  keng 
qo‘llaniladi.  Antidepressantlardan  fluoksetin  (prozak,  profluzak), 
sertralin   (zoloft),  sitalopram   (sipram il),  paroksetin  (paksil), 
fluvoksamin  (fevarin),  tianeptin  (koaksil),  m ianserin  (lerivon), 
moklobemid  (auroriks),  milnatsipran (iksel),  mirtazapin  (remeron) 
va h.k.  lar ko‘p  ishlatiladi.
Antidepressantlar  bilan  davolash  qonun-qoidalari:
1.  Depressiya turi, darajasi,  klinik manzarasi va bemorning soma- 
tik  ahvolidan  kelib  chiqqan  holda,  aniq bir antidepressant  tanlab  oli- 
nadi. Uning kundalik miqdori belgilanadi va davolash sxemasi tuziladi.
2. Antidepressantlar bilan davolaganda, depressiya belgilari sekin- 
asta yo‘qolib borishi  (odatda,  1 -2 haftadan keyin)  bemorga tushun- 
tiriladi.  U ni vrachdan bemaslahat to ‘xtatib qo‘yish mumkin emasligi 
uqtiriladi.  A ntidepressantlarni  bir  necha  oy  ichish  zarurligi  va 
depressiya  belgilari  butunlay  yo‘qolgandan  keyin  vrachning  o ‘zi 
davolashni to ‘xtatish  vaqtini  belgilashi  aytiladi.
3. Antidepressantlarni kasallik belgilari yo‘qolgandan keyin ham 
yana  4-6  kun  mobaynida,  ba’zan  undan  ham  ko‘p  ichish  zarurligi 
tushuntiriladi.  Bu  qoida  depressiyaning  yana  qaytalamasligi uchun 
qabul qilingan.
Farmakologik  dorilar  bilan  davolash  jarayonida  rejali  tarzda 
psixoterapiya muolajalarining o ‘tkazilishi bem orning depressiyadan 
chiqish  davrini  tezlashtiradi.  Psixoterapevtik  muolajaiar  paytida, 
bem or  bilan  m uloqotlar  olib  boriladi,  antidepressantlarni  qabul 
qilish bilan bog'liq bo'lgan  m uam m olar yechiladi (chunki,  aksariyat
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

bem orlar  1  oydan  keyin dori  ichishni to'xtatib qo‘yishadi),  bem orda 
yaxshi  natijalarga  ishonch  hosil  qilinadi.
Bugungi kunda depressiyani davolashda ishlatiladigan antidepres- 
santlar soni ko‘pdir.  Bunda antidepressantlarni  (tim oanaleptiklarni) 
to ‘g‘ri tanlay olish o ‘ta  muhimdir.  Ularni erta to ‘xtatib  q o ‘yish  yoki 
asossiz tarzda kam miqdorda berish -  kutilgan ijobiy natijani bermaydi. 
Bem or  depressiya  belgilari  tugaguncha  doim o  vrach  nazoratida 
bo‘lishi  zanir.  Dorilarni  to ‘satdan  to'xtatish  depressiyaning  yana 
qo‘zg‘ashiga  sababchi  bo‘ladi.
Depressiyani  davolashda  antidepressantlar  bilan  birgalikda, 
fizioterapiya,  igloterapiya,  fitoterapiya,  davolash  gim nastikalarini 
q o ‘llash  bem orning  tuzalishini  tezlashtiradi.
0 ‘zbekistonda  depressiyani  davolashda  k o ‘p  qo'laniladigan 
antidepressantlar  haqida  qisqacha  m a’lum ot  berib  o ‘tamiz.
Zoloft (sertpalin) depressiyani va obsessiv-kompulsiv buzilishlarni 
davolashda keng qo‘llaniladi. Zoloft organizmga xolinolitik, kardiotokcik 
va sedativ ta’sir ko‘rsatmaydi va uni barcha yoshdagi bemorlarga tavsiya 
qilish  m um kin,  shu  ju m ladan,  o ‘sm ir!arga  ham .  D o ri  yaqqol 
ifodalangan timoanaleptik va yengil  ifodalangan stimullovchi ta ’sirga 
ega.  Dorining  ta ’siri  bir  haftalardan  so‘ng  ko‘zga  tashlanib  boradi, 
biroq,  aniq ifodalangan  ta’siri  3—4  haftalarda,  ba’zan  6—8  haftalarda 
bilinadi.  Zoloft depressiyaning barcha turlarini davolashda ishlatiladi. 
Zoloft  kam  miqdorda  (kundalik  dozasi  50-100  mg)  profilaktik  maq- 
sadda rekurrent depressiyalarda qoMlaniladi. Obsesciv—kompulsiv buzi- 
lishlarda kuniga  150—200 mg dan 2-4 oy mobaynida buyuriladi.  Zoloft 
50 mg dan tabletka ko‘rinishida  ishlab chiqariladi.
Zoloft alkogol,  karbamazepin, galoperidolning ta ’sirini kuchay- 
tirmaydi. Yurak qon-tomir kasalliklari zoloftni tavsiya qilishga m o‘nelik 
qilmaydi,  shuning  uchun  ham  uni  infarktdan  so‘ng  kuzatiladigan 
xavotirli-depressiv buzilishlarni davolashda qo‘llash mum kin.  Dorini 
uzoq vaqt qabul qilish unga bog‘lanib qolishni chaqirmaydi.  Dorining 
sedativ  ta ’sirining  yo'qligi  bem orning  jism oniy  va  ruhiy  faolligiga 
salbiy  ta ’sir  ko‘rsatmaydi.
Fevarin  (fluvoksamin)  50  mg,  100  mg  li  tabletkalarda  ishlab 
chiqariladi.  Depressiya  profilaktikasi va davolash  uchun  ishlatiladi, 
ayniqsa  obsessiv-kompulsiv  buzilishlarni  davolashda  fevarin  ko‘p 
ishlatiladi.
Fevarin dastlab 50 mg yoki  100 mg dan kuniga  1  mahal kechqurun 
tavsiya qilib boshlanadi.  Dorining dozasini sekin-asta oshirish  zarur
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

va bemorning doriga bo‘lgan reaksiyasiga qarab oshiriladi. Aksariyat 
hollarda  kuniga  1  mahal  100  mg  ning  o ‘zi  depressiya  belgilarini 
yo‘qo.tish  uchun  yetarlidir.  Zaruratga  qarab  dorining  kundalik 
miqdorini  300  mg  gacha  yetkazish  mumkin.  Fevarinning  tavsiya 
qilinadigan  kundalik dozasi  150  mg dan oshsa uni 2  yoki  3  mahalga 
bo‘lib  berish  tavsiya  qilinadi.  Masalan,  ertalab  50  mg,  kechqurun 
100  mg  yoki  50  mg  dan  3  mahal.  Butun  Jahon  sog‘liqni  saqlash 
tashkilotining  tavsiyasiga  ko‘ra  antidepressantlar  bilan  davolashni 
depressiya simptomlari  to 'la yo‘qolgandan  keyin  yana  kamida  6  oy 
tavsiya  etish  zarur.  Depressiya  qaytalanishining  oldini  olish  uchun 
fevarin  kuniga  100  mg  dan  kechqurun tavsiya etiladi.
Obsessiv-kom pulsiv  buzilishlarni  davolash  uch u n   dorining 
dastlabki dozasi  kuniga 50  mg dan 3-4 kun beriladi.  H ar 3-5  kundan 
dorining  dozasi  oshirib  boriladi  va  100-300  mg  gacha  yetkazilishi 
mumkin.  Kattalar  uchun  dorining  kundalik  yuqori  dozasi  300  mg 
dan  oshmasligi  kerak.
Fevarinni 8 yoshdan keyin tavsiya etish mumkin va uning dastlab­
ki kundalik dozasi 25 mg b o ‘lib, asta-sekin oshirib boriladi. Zaruratga 
qarab,  dorining  kundalik  terapevtik dozasi  o ‘smirlar uchun  50-150 
mg ga yetkaziladi.  Dorining kundalik dozasi  100  mg dan oshsa, u 2- 
3  mahalga bo‘lib beriladi.
Dorining  terapevtik  dozasi  vrach  tom onidan  individual  tarzda 
aniqlanadi  va  uni  asossiz  yuqori  miqdorda  berish  mumkin  emas. 
Shuning  uchun  bem or  doim o  vrach  n azoratida  turishi  zarur. 
Fevarinning ta’siri  7 kunlardan keyin ko‘zga tashlana boshlaydi,  agar
10  hafta mobaynida ko'zlangan  ijobiy maqsadga erishilmasa,  fevarin 
qabul  qilishni  to ‘xtatish  zarur.  A lbatta,  psixofarm akoterapiya 
psixoterapiya bilan birgalikda olib borilsa, natijaga erta erishish mumkin.
Fevarin  tabletkasi  chaynamasdan  suv  bilan  ichiladi.
Nojo‘ya  ta ’sirlari:  ko‘ngil  aynish,  b a ’zan  qayd  qilish  (odatda, 
davolashning  dastlabki  haftasida  kuzatiladi),  qabziyat,  anoreksiya, 
dispepsiya,  diareya,  epigastral sohada noxush sezgilar, og‘iz qurishi, 
jigar fermentlari faollashuvi.  Kam  hollarda uyquchanlik,  bosh ayla- 
nishi,  bosh  og‘rig‘i,  uxlay  olmaslik,  xavotirga  tushish,  psixomotor 
qo‘zg‘alishlar,  vahima  kelishi,  tremor,  taxikardiya,  terlash.  Biroq, 
bu  belgilarning  aksariyati  depressiya  uchun  xos  bo'lganligi  uchun 
ham ularning mavjudligi fevarinni tavsiya qilishga m o‘nelik qilmaydi. 
Fevarinni  to ‘satdan  to'xtatganda,  bosh  og‘rig‘i,  bosh  aylanishi, 
ko‘ngil  aynish,  vahimaga  tushish  paydo  bo‘lishi  mumkin.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Fevarin qariyalarga tavsiya qilinganda,  oz m iqdordan  boshlanib, 
dozasi sekin-asta oshirib boriladi.
Fevarinni  tavsiya  qilishga  m o'nelik  qiluvchi  holatlar va  alohida 
ko‘rsatmalar:
=>  MAO  ingibitorlarini  qabul  qilayotganda,  tavsiya  etilmaydi. 
U larni  to'xtatgandan  2  hafta  o ‘tgach  fevarinni  boshlash  mumkin.
=>  8  yoshgacha bo‘lgan  bolalar;
=> epilepsiya va tutqanoq xunijlari (zaruratga qarab tavsiya etiladi, 
agar  tutqanoq  xurujlari  kuzatilsa,  dorini  qabul  qilish  to ‘xtatiladi);
=> jigar va buyrak yetishmovchiligi  (zaruratga qarab tavsiya etiladi, 
agar jigar fermentlari  faolligi  oshsa,  dorini  qabul  qilish  to ‘xtatiladi);
=>  hom ilaga  zararli  ta ’siri  aniqlanm agan  b o ‘lsa-d a,  fevarin 
homilador ayollarga ehtiyotkorlik bilan tavsiya qilinadi.  Fluvoksamin 
ko'krak  suti  orqali  oz  miqdorda  ajralib  chiqishi  m um kin,  shuning 
uchun ham   laktatsiya davrida buyurilmaydi;
=> fevarin qabul qilayotganda spirtli ichimliklar ichish  man etiladi;
=>  yallig'lanishga  qarshi  nosteroid  dorilar va  aspirin  qabul  qilib 
yurgan  ham da  anamnezida  qon  ketishga  moyilligi  b or  bem orlarga 
ham  fevarin  ehtiyotkorlik bilan tavsiya etiladi.
Fevarinni  kuniga  150  mg  gacha  bo‘lgan  m iqdorda  qabul  qilish 
bem orning  avtomobil  haydashida  va  zavodlarda  turli  m ashinalar 
bilan  ishlashida xavfli  vaziyat  keltirib  chiqarmaydi.
Reksetin  (paroksetin)  20  mg.li  tabletkalarda  ishlab  chiqariladi.
Reksetin  depressiyaning  barcha  turlarida  tavsiya  qilinadi,  shu 
jum ladan, xavotir-depressiv va obsessiv-kompulsiv buzilishlar,  fobik 
sindrom lar,  tu rli  jaro h atlard an   keyingi  stress  holatlari  va  h.k. 
Reksetinning dastlabki kundalik dozasi  20  mg.  Dorining ta ’siri sekin- 
asta  nam oyon boMib  boshlaydi.  D orining  dozasi  h ar haftada  10  mg 
ga  oshirib  boriladi,  tavsiya  qilish  m um kin  bo'lgan  eng  yuqori  doza 
kuniga 60 mg.
Depressiya belgilari yo‘qolgandan  keyin  ham   reksetinni  kuniga 
20 mg dan 4-6 oy mobaynida qabul qilish tavsiya etiladi.  D ori qabul 
qilishni  to'satdan  to ‘xtatib  qo‘yish  m um kin  emas,  buning  uchun 
uning dozasini asta-sekin kamaytira borish lozim.  Reksetin kuniga  1 
mahal,  odatda,  ertalab  ovqat  paytida  qabul  qilinadi  va  chaynam ay 
yutiladi.  Ojiz bem orlar va qariyalar uchun dorining dastlabki  dozasi 
kuniga  10  mg  bo ‘lishi  kerak.  B em orning  ahvoliga  qarab,  dorining 
dozasi  h ar  haftada  10  mg  ga  oshirib  boriladi.  M asalan,  dorining 
kundalik  dozasini  40  mg ga  yetkazish  uchun  4  hafta  zarur b o ‘ladi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Reksetinning kundalik dozasi  asossiz oshirilmasligi kerak va kutilgan 
natijaga erishilsa,  kam m iqdorda berib boriladi.