Z ibodullayev

X. F. Gufelyand
XII  BOB.  TERIDA KUZATILADIGAN PATOLOGIK 
0 ‘ZGARISHLAR
12.1.  Umumiy  ma’lumotlar
Asab  buzilishlarida  terida  uchraydigan  turli  xil  belgilar  odam  
ichki  dunyosi  kechinm alarining  terida  aks  etishidir.  Teri  kasal- 
liklarining  kelib  chiqishi  sabablarini  aniqlashda  ruhiy  om illarga 
qadim dan  katta  e ’tibor  qaratishgan.  M asalan,  ekzem ani  ruhiy 
kasallikning  terida  aks  etgan  klinik  ko‘rinishi  deb  atashgan.  OgMr 
hissiy  kechinm alar  70% —b em o rd a  eshakem i  kasalligi,  85%  — 
alopetsiya  (soch  to'kilishi),  66%—  neyroderm atitlar  rivojlanishiga 
sababchi  boMadi  (Fornasa  C.V.  yet  al.,  1998).  Ekzema  aniqlangan 
bemorlarning psixologik anam nezi o ‘rganilganda,  ularning yarm idan 
ko‘pi ilgari depressiyaga tushgan va deyarli barcha holatlarda kasallik 
qaytalashiga  aynan  o ‘tkir stress  sababchi  boMgan.
Tez-tez kuzatiladigan affektiv holatlarda vegetativ reaksiyalarning 
terida  aks  etishini  har  bir  vrach  am aliyotda  ko‘p  kuzatgan.  Bunday 
paytlarda  yuz  oqaradi,  g‘oz  terisi  paydo  boMadi,  odamni  sovuq  ter 
bosadi,  keyin teri qizara boshlaydi,  ba’zan  esa qizil toshm alar toshib, 
terida qichishish paydo boMadi. Terida kuzatiladigan trofik o ‘zgarishlar, 
ayniqsa,  e’tiborga  loyiqdir.  Doim iy  depressiv  holatda  yuradigan 
bemorlarning  terisi  doimo  quruq  boMadi,  elastikligini  yo‘qotadi, 
ko‘z  va  ogMz  burmalari  qalinlashib,  yuziga  ajinlar  tushadi.  Bu  holat 
odamni yoshidan  katta qilib ko'rsatadi va ayniqsa,  ayollar bu ahvolni 
ogMr  kechirishadi,  yuz  terisiga  surtiladigan  turli  kremlardan  foy- 
dalanishadi.  Bu  ajinlarning  kelib  chiqish  sababi  asab  buzilishlari 
boMganligi  bois,  kremlar  foyda  bermaydi  yoki  vaqtincha  o ‘zgarish 
kuzatiladi.  Ba’zi  bemorlarning  qoM  terisi  va  tovonlari  yorilib  ketadi. 
Sochning  doim o  to'kilishi  (ayniqsa,  30  dan  oshgan  bem orlarda) 
ularni juda bezovta qilib qo‘yadi.  Bu yerda ham  asabni davolamasdan 
turib,  turli  xil  davolashlarni  qoMlash  kam   samaralidir.  Aksariyat 
bemorlar  (ayollar  ham)  40  yoshga  yetmasdan  kal  boMib  qolishadi.
0 ‘tkir  stressdan  keyin  terida  1—2  kun  ichida  to ‘satdan  chuqur 
patologik o ‘zgarishlar paydo boMishi  mumkin.  Xuddi shunday holatni
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

biz SH.  ismli bemorda kuzatganmiz.  Unda katta oilaviy fojiadan keyin 
bir  kunning  o ‘zida sochlari  to ‘kilib,  qosh  v akipriklari  oqarib, 
terisining deyarli hamma joyini oq dog‘lar (pigmentsizlanish hisobiga) 
bosib  ketadi.  0 ‘rgatilgan ayiq tishlagandan  keyin qo‘rqqanidan sochi 
butunlay  to ‘kilib  ketgan  sirk  artisti  haqida  ham  yozilgan.  Soch 
to‘kilishi bolalarda ham  uchraydi.  8 yashar bolaning tushiga yaqinda 
vafot qilgan buvasi  kiradi va u tobutdan chiqib  kelib bolaning sochi- 
dan qattiq tortarkan.  Bu dahshatli tushni bola bir necha kun uzluksiz 
ko‘rgan  v a h a r  gal  sochi  to ‘kilavergan.  Bola gipnoz  usuli  bilan 
davolanib,  yom on  tush  ko‘rmaydigan  qilingan.  Bir  necha  kundan 
keyin bolaning sochi yana o ‘sa boshlagan  (A.S.  Golibin,  1999).
U zoq  cho‘ziladigan  astenodepressiv  sindrom larning  somatik 
ko‘rinishlaridan yana biri tirnoqlardagi trofik o ‘zgarishlardir.  Bunda 
tirnoqlarning  rangi  o ‘chib,  unda  uzun  chiziqlar  paydo  bo‘ladi, 
tirnoqlar  (ayniqsa,  oyoqdagi)  sinadigan  bo‘lib  qoladi,  qalinlashadi. 
H am m a tirnoqlarning bir xil tarzda o ‘zgarishi,  patologik jarayonning 
sekin-asta zo‘rayib borishi, barmoqda yallig‘lanish belgilarining yo‘q- 
ligi, uning psixogen xususiyatga aloqador ekanligidan dalolat beradi. 
U m um iy  yoki  mahalliy  gipergidroz  (qo‘l  panjasi,  qo‘ltiq  osti  va 
cfyoqlarda)  ham  hissiy-ruhiy buzilishlarda ko‘p  kuzatiladi.  Bu pato­
logik  o‘zgarishlar  ayniqsa,  yoshlarda  ko‘p  uchraydi  va  aksariyat 
hollarda  kuchli  hissiy  zo ‘riqishdan  keyin  to'satdan  paydo  bo‘ladi. 
Bunday  bem orlar  sal  hayajonlansa,  issiqroq  narsa  ichsa,  jismoniy 
m ehnat  qilsa,  atrof-m uhitning  harorati  balandroq  bo‘lsa,  tezda 
terlab  ketishadi.  Buni  fanda  «ho‘l  depressiya»  deb  ham  atashadi. 
Ularni  eng  ko‘p  qiynaydigan  va jig‘iga  tegadigan  narsa  bu  yomon 
hid  kelishidir.  T er va yog‘  bezlari faoliyatining  patologik kuchayishi 
psixovegetativ  sindrom larning  doimiy  hamrohidir.  Shuni  alohida 
ta ’kidlash  lozimki,  qo 'ltiq   osti  va  chov  sohasida  joylashgan  ter 
bezlari  tana  haroratining  boshqarilishida  ishtirok  etmaydi  va jinsiy 
balog‘atga  yetgandan  keyingina  faoliyat  ko‘rsata  boshlaydi.  Bunda 
ular o ‘zgacha  hid  taratuvchi  moddalar  (feromonlar)  ishlab  chiqara 
boshlashadi.  Bu  fiziologik  mexanizm jinsning seksual  xulq-atvoriga 
moslashib turadi.  Aynan  m ana shu o'rinda ayol kishidan  kelayotgan 
hid ,  erkak  k ish id an   taralay o tg an   hiddan  keskin  farq  qiladi. 
Astenodepressiv sindromlarda kuzatiladigan kuchli seksual buzilishlar 
apokrin bezlarning sekretor holatiga katta ta’sir ko‘rsatadi va yoqimsiz 
hid  paydo  boMishiga  sababchi  bo‘ladi.  Bu  bemorlardagi  o'ziga  xos 
hidga qarab, ularda psixovegetativ sindrom borligini aniqlash mumkin.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Teridagi doimo terlab yuradigan joylar,  ko‘pincha, qizarib turadi, 
u yerlarda  allergik o ‘zgarishlar paydo  b o ‘ladi,  qo'ltiq  ostidagi  limfa 
tugunlari kattalashadi. Aynan m ana shunday bemorlarda neyrodermit 
yoki  ekzema  kasalliklari  oson  rivojlanadi.  Kuchli  hissiy zo‘riqishlar 
bunday bem orlarda  teri  kasalliklari ning  avj  olib  ketishiga  sababchi 
bo'ladi.  M asalan,  psoriaz  —  40%  bem orlarda  yaqinlari  bilan  sodir 
bo‘lgan baxtsiz  hodisalardan,  52%  bem orlarda boshqa  kuchli  salbiy 
hissiy  buzilishlardan  keyin  rivojlanarkan.  Bu  yerda  sabab  va  oqibat 
orasidagi davr bor-yo‘g‘i  2—14 kunni tashkil qilgan,  kamroq  hollarda 
esa bir oyga cho'ziladi  ( Seville  R.H.,  2002).  Shuning uchun teridagi 
o'zgarishlar  har  tom onlam a  puxta  o ‘rganilishi  zarur,  chunki  ular 
ruhiy buzilishlarning dastlabki klinik ko‘rinishlari bo‘lishi  mum kin.
Aksariyat hollarda teridagi o ‘zgarishlarbemordagi ruhiy buzilishlar 
kuchayganda  kuchayib,  kamaygan  paytda  esa  susayib  boradi.  Teri 
kasalliklarini  davolashda  bu  fenom enni  e ’tiborga  olib,  faol  psi- 
xoterapevtik  muolajalami  o'tkazish  kerak b o ‘ladi.  M a’lumki,  teri  va 
undagi  kamchiliklar  odam  ruhiga jarohat  yetkazadi,  shuning  uchun 
ham deyarli barcha bemorlarda turli darajada rivojlangan  ipoxondriya 
shakllanadi.  U lar  butun  fikri-zikrini  (ayniqsa,  dastlabki  paytlarda) 
teridagi  nuqsonlarga  qaratishadi.  D erm atologlar  va  psixologlarning 
ta’kidlashicha,  bemorlar  ushbu  buzilishlardan  qanchalik  ko‘p  siqi- 
lishsa,  kasallik belgilari shunchalik kuchayarkan (to‘g‘ri davolanishdan 
qat’i  nazar).  Agar  bem orning  fikri  uzoq  vaqt  boshqa  narsalarga 
chalg‘itilsa,  teridagi  ijobiy  o ‘zgarishlar  tezlashadi.  Ikkinchi  jahon 
urushi  davrida  dermatologlar  qiziq  bir  holatni  kuzatishgan,  ya’ni 
urush  boshlangandan  keyin  aksariyat  bem orlar  surunkali  teri  kasal- 
liklaridan  tuzalib  ketishgan.  Bu  fenom enga  quyidagicha  izoh  berish 
mumkin.  Urush  boshlanishdan oldin bem orlar uchun asosiy m uam - 
mo  —  teridagi  patologik  o'zgarishlar  bo ‘lsa,  urush  boshlangandan 
keyin  esa,  undan  ham  o ‘tkir  m uam m o  paydo  bo‘ldi,  ya’ni uning  va 
yaqinlarining hayoti xavf ostida qoldi.  Urush boshlandi! U endi o ‘zini, 
oilasini vaVatanni himoyaqilishi kerak!  D om inanta prinsipiga muvo- 
fiq, bosh miya po‘stlog‘idagi