Z ibodullayev

12.2.  Teri  giperesteziyasi
Teri  giperesteziyasi  organizmning  umumiy  giperesteziyasining 
bir turi bolib, bunda arzimagan tashqi ta’sir terida juda kuchli patologik 
o'zgarishlarga olib keladi.  M a’lumki, chuqur affektiv buzilishlar qonda 
katexolaminlar miqdori  oshishi  bilan kechadi.  Bu fiziologik jarayon, 
albatta  teridagi  moddalar  almashinuviga  o ‘z  ta ’sirini  ko'rsatadi.  Bu 
asab tizimining stressorga boMgan  moslashish va himoya reaksiyasidir. 
Teri  filogenetik jihatdan  keksa a’zo  hisoblanadi.  H ar qanday affektiv 
buzilishlar  terida o ‘z  aksini  topadi  va teri  giperesteziyasi  ham  ruhiy 
buzilishlarning klinik ko'rinishlaridan biridir.Teri giperesteziyasi kuchli 
ifodalangan bemorlarning tanasiga barmoq bilan tegilsa, o‘sha joyning 
o ‘zida  shish  va  qichishish  paydo  boMadi.  Agar  ularning  tanasiga  sal 
o‘tkirroq narsa bilan tegsa, bemorning butun tanasiga eritemalar toshib 
ketadi.  Albatta,  bunday  bemorlarni  tekshirish  o ‘ta  mushkuldir.  U lar 
hatto  o ‘zlarining  qo‘lini  ham  o ‘z  tanasiga  tegishidan  qo‘rqishadi, 
kechqurun kiyimda uxlashga yotishadi,  chunki tanadagi bitta kiyimni 
ikkinchisi bilan o ‘zgartirish tanada og‘riqlar paydo bo'lishiga va boshqa 
belgilaming kuchayishiga olib keladi. 0 ‘zgarishlar, ayniqsa, barmoqlarda 
kuchli  rivojlangan  boMadi.  U lar botinka  bog‘ini  bog‘lay  olmaydilar, 
ovqatni  qoshiqsiz  ichishga  harakat  qiladilar,  biror  ish  qilishmoqchi 
boMishsa, iloji boricha rezina qolqop kiyib oladilar.  Bunday bemorlarga 
ba’zan  adashib  «allergik  dermatit»  deb  diagnoz  qo‘yiladi.
Teridagi  o'zgarishlar  aksariyat  hollarda  barmoqlardan  boshlab 
tepaga ko‘tariladi va bo‘ym sohasiga yetib borib, bemorda bo‘g ‘ilish 
belgilarini  beradi.  Bemor  butun  fikrini  terida  boMayotgan  azobli 
o ‘zgarishlargaqaratadi,  undaipoxondriya rivojlanadi vakasallikning 
yanada  avj  olishiga  sababchi  boMadi.  0 ‘tkazilgan  ogMr  som atik 
kasalliklar,  ayniqsa  operatsiyalar  ham  terida  ana  shunday  kuchli 
o ‘zgarishlarga sababchi boMadi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Bir  necha  somatik  organlar  operatsiyasidan  keyin  rivojlangan 
teri  giperseteziyasigamisol  keltiramiz. Bu  bem or  bizning  nazora- 
timizda b o ‘lgan.
R.  ismli ayol, yoshi 35 yoshda,  kasbi sotuvchi  (asosan shirinliklar 
sotadi),  aw al  kasalxonada  oshpaz  b o ‘lib  ishlagan.  Bir  yilda  ikkita 
og‘ir operatsiyani boshdan kechiradi: birinchi gal katta mioma borligi 
sababli bachadon olib tashlanadi;  ikkinchi gal jigardan exinokokkoz 
pufakchalari  olib  tashlanadi.  U m um iy  narkoz  bilan  o ‘tkazilgan  bu 
operatsiyalardan  keyin  bem orning  terisi  o ‘ta  sezgir  bo‘lib  qoladi. 
Dastlab piyoz tozalaganda,  ovqatga  m urch  ishlatganda,  issiq  narsa- 
larni  ushlaganda,  tanasiga  o ‘tkirroq  narsa  tegib  ketganda  terida 
qichimalar,  og‘riqlar  kuzatiladigan  b o ‘ladi.  Agar  shu  narsalardan 
foydalanmasa,  terida hech qanaqa o'zgarishlar kuzatilmaydi.  Bem or 
bezovta  boMib,  ya’ni  terim da  allergik  kasallik  paydo  bo‘ldi,  deb 
dermatologga va allergologga uchraydi.  U lar achchiq,  sho‘r va issiq 
narsalarga yaqinlashmaslikni, o ‘tkir narsalarni ushlamaslikni tavsiya 
qilishib,  antigistamin vositalar qabul  qilishni buyurishadi.  U ybekasi 
bo‘lgan  bem or iloji  boricha  doktorlarning  tavsiyasiga am al  qilishga 
harakat  qiladi,  lekin  ovqat  qilish,  kir  yuvish,  uy  tozalash  kabi 
yumushlarni ham qilib turadi.Bem ordaasta-sekin  i poxondrikvafobik 
belgilar shakllana boshlaydi.  Chunki u doktorlar tavsiya qilgan rejimga 
rioya  qila  olmayotgan  edi,  bundan  aziyat  chekar edi,  buning ustiga 
yangi-yangi  sim ptom lar paydo bo'layotgan  edi.  Endi bem or q o ‘lini 
sovunlab yuvsa ham ,  qo'lida shakar ushlasa ham terisida qizarishlar, 
qichimalar,  qizil  pufakchalar  va  chidab  b o ‘lmas  og‘riqlar  paydo 
bo‘la  boshlaydi.  U  shakardan  turli  xil  shirinliklar  pishirib  sotishni 
to ‘xtatadi.  Bu  ishini  um um an  tashlaydi.  D oktorm a-doktor  qatnab 
tum an,  viloyat  shifoxonalarida  davolanadi,  lekin  biro r  natijaga 
erishmaydi.  Kasallik zo‘raygandan-zo‘rayib, bemorning qoMiga nima 
tegsa ham  (yumshoq-qattiqligidan q at’i  nazar) teriga qizil pufakchali 
toshmalar toshib  ketaveradigan,  tanada  kuchli  og‘riq  paydo  boMa- 
digan,  keyin  esa  nafasi  siqib  bo‘g ‘iladigan  b o ‘lib  qoladi.  Ahvol  shu 
darajaga borib yetadiki,  u  hatto beshta barm og‘ini bir-biriga yaqin- 
lashtira  olmaydigan,  qo'lini  musht  qila  olmaydigan  b o ‘lib  qoladi, 
chunki  b arm o q lar  bir-biriga  ishq alan sa,  b u tu n   tan asid a  u m u ­
miy giperesteziyabelgilari boshlanib ketib,  b o cg‘ilaboshlardi.Bem or 
har  gal  siqilganda,  ayniqsa,  kechalari  teridagi  belgilar  kuchayib 
ketardi.
Bemorning nevrostatusi tekshirilganda kuchli ifodalangan organik 
nevrologik  sim ptom lar  topilmadi.  U nda  vegetativ,  ipoxondrik  va
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

fobik  belgilar  aniqlandi.  Bemorda  ham ma  ailergik  sinamalar o ‘t- 
kaziladi.  Unga ham  allergiyaga qarshi,  ham tinchlantiruvchi dorilar 
buyuriladi.  Bir oy mobaynida  psixoterapevtik  muolajalar,  trankvili- 
zatorlar,  antidepressantlar  buyuriladi.  Bira  to ‘la  platseboterapiya 
qilinadi.  Bemor  qilingan  kompleks  davolash  muolajalaridan  keyin 
butunlay  tuzalib  ketadi.
Biz bu  misolda aw al  ruhan sog‘lom bo'lgan bemorda o ‘tkazilgan 
ikkitaog'ir  operatsiyadan  keyin  rivojlangan  um um iy  giperesteziya 
bilan  kechuvchi  somatopsixiksindromning  guvohi  bo‘ldik.
Mutaxassislarning fikricha,  aksariyat hollarda terida boshlangan 
o ‘zgarish  dastlab  funksional  xususiyatga  ega  b o ‘ladi  va  keyinchalik 
organizmning  im m uniteti  pasayishi  natijasida  kasallik  organik  tus 
oladi,  ya’ni  terida  surunkali  yallig‘lanish  jarayonlari  boshlanadi. 
D em ak,  teridagi  patologik jarayonlarni  faqat  funksional buzilishlar 
bilan bog'lash  kerak  emas.  Buning  tasdig'ini  yuqoridagi  misollarda 
ko‘rdik:  barcha  holatlarda  teridagi  organik  simptomlar  funksional 
belgilar bilan  birgalikda  nam oyon  bo‘ldi  va  shu  bilan  birga  affektiv 
buzilishlar o ‘tgandan keyin nafaqat funksional belgilar, balki organik 
simptomlar ham o ‘tib ketdi yoki keskin pasaydi. Bemorlarni davolashda 
buni albatta e’tiborga olish  kerak.
Agar laborator va paraklinik tekshiruv] arda patologik o‘zgarishlar 
topilmasa,  dermatologik va allergiyaga qarshi davo choralari yordam 
bermasa,  teridagi  o ‘zgarishlarni  niqoblangan  depressiyaning  klinik 
ko‘rinishi  sifatida  davolash  mumkin.  Chunki  teridagi  eritemalar, 
shishlar  va  kichik  yarachalar  vegetotrofik  o ‘zgarishlarning  klinik 
ko‘rinishi  bo‘lib,  ular