Z ibodullayev

Abdominal  og‘riqlar.  Qorin  sohasidagi  og‘riqlar  xuddi  bosh  va 
yurak sohasidagi og‘riqlar kabi dolzarb muammolardan hisoblanadi.
Bu sindrom bilan bemorlar, odatda,  tez-tez doktorlarga murojaat 
qilib turishadi  (terapevtdan tortib, to onkologgacha).  Bolalarda qorin 
sohasida psixogen xususiyatga ega bo‘lgan o ‘tib ketuvchi og‘riqlar 2 
foizni,  kattalarda  40  foizni  tashkil  qilarkan  (Silverberg  М .,  2002). 
R.B.Teylorning  (2002)  m a’lumotiga  ko‘ra,  tez  yordam  b o ‘limiga 
olib kelingan bem orlarning kamida 20 tadan bittasi qorin sohasidagi 
og‘riqlardan shikoyat  qilarkan.  Shunisi  e ’tiborliki,  bu bemorlarning 
41  foiziga «qorin sohasida sababi aniqlanmagan og‘riq» deb yakuniy 
tashxis qo‘yilarkan.  Moskva klinikalarining birida qilingan ilmiy tahlil 
shuni  ko'rsatganki,  «appenditsit»  tashxisi  bilan  operasiya  qilingan- 
larning  har uchtasidan  bittasida,  olib  tashlangan  o ‘simta gistologik 
tekshiruvdan  o ‘tkazilganda,  normal  holatda  bo‘lgan.  Rossiyadagi 
vegetativ patologiya  markazida  o'tkazilgan  tekshiruvlarga  muvofiq, 
qorin sohasidagi og‘riqlar sababli qo‘yilgan  «ganglionevrit»,  «solya- 
rit»  kabi  tashxislar  keyinchalik  noto‘g‘ri  b o ‘lib  chiqib,  bem orlarda 
og'riqlar affektiv buzilishlar natijasida kelib chiqqanligi aniqlangan.
Psixogen abdom inalgiyalarni M.I.Astvatsaturov (1934)  umumiy 
psixogen giperesteziyaning bir  turi,  bu impulslar  ongdaaks etmasa- 
da,  og‘riq shaklidaqabul qilinadi,  degan.Umumiy psixogen giperes- 
teziyaga  glossalgiyalar  (glossodiniya)  yaqqol  misol  b o ‘la  oladi: 
bem orlar  tilida  paydo  bo‘ladigan,  gohida  chidab  bo‘lmas  darajada 
kuchli bo'lgan og‘riqlardan shikoyat  qilishadi.  Ularning jig‘ildoni va 
qizilo'ngachi ju d a  sezgir bo‘ladi:  tez-tez  kekirish  natijasida  oshqo- 
zondagi  kislotali  m oddalarning  yuqoriga  ko'tarilib  turishi  bem or­
larning jig‘iga tegib,  ovqat  yeyishdan  bosh  tortishgacha olib  keladi. 
Bunday  b em orlar  sal  issiq  choyni,  issiqroq  ovqatni  ham   icha 
olmaydilar;  chunki  bu  darrov  ularning jig‘ildonini  «qaynatadi»  va 
ko'krak  sohasida  qattiq  og‘riq  paydo  qiladi,  shuning  uchun  ular 
doim o suyuqliklarni  iliq holatda qabul  qilishadi.  H ar qanday tashqi
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

va  ichki  ta ’sirlarga  ortiqcha  e ’tibor  qilaveradigan  bu  bem orlar  o ‘ta 
injiq  b o ‘lib  qolishadi:  «Е  xudoyim-yey,  bu  qanaqasi,  nega  m en 
boshqalarga  o ‘xshab  ishtaha  bilan  ovqat  tan o w u l  qila  olm aym an, 
qornim   doim o  to ‘q  yuradi,  och iq m ay m an ,  bir  tish lam   n o n n i 
og‘zimga  solsam  ham  qornim  shishib  ketadi,  og‘riy boshlaydi»  deb 
yig‘i qilishadi.  Shuning uchun bu bem orlarda ovqatlanish vaqti keldi 
deguncha  q o ‘rquv  boshlanadi,  ularga  birov  ovqat  yeng  deyishi 
shart  emas,  soatga  qarab  ham  «tushlik  payti  bo'ldi,  m ening  esa 
ishtaham yo‘q, ana yanajig‘ildonim qaynay boshladi, ovqat yem asam 
o ‘lib  qolaman-ku»  deb  aziyat  chekishadi.  Och yurish  natijasida  h ar 
ikki-uch soatda oshqozon-ichak sistemasining peristaltikasi kuchayib, 
qorin  sohasida  og'riqlar  paydo  qiladi  va  borib-borib  bu  holat  tez- 
tez  takrorlanadigan  bo‘lib  qoladi.  M ana  shundan  keyin  bem orda 
qattiq  azoblar  boshlanadi,  u  ovqat  yem aganim dan  «yara  kasaliga» 
duchor  bo‘ldim  deb  jarrohlarga  murojaat  qila  boshlaydi,  zo n dlar 
yutib, oshqozonini bir necha marta tekshirtiradi ham.  Bemorni birinchi 
bor tekshirganda:  «Sizda yara yo‘q,  b or-yo‘g‘i  oshqozon  shilliq  qa- 
vatida  ozgina  o'zgarishlar bor,  bunaqa  o'zgarish  hozir  kim da  y o ‘q 
deysiz»  deb doktorning tinchlantirishiga qaram asdan,  u «men rejim 
bilan ovqatlanmayapman, bunaqada oshqozonim  yara b o ‘lib qolishi 
hech  gap  emas,  meni  yana  tekshirib  ko‘ring»  deb  iltimos  qiladi. 
Zond  yutish  ular  uchun  o'lim   bilan  barobar  b o ‘lsa-da,  b a ’zi  b e ­
morlar  aytganidan  qolmaydi.  Bitta  bem or  qornini  uch  m arta  o p e­
ratsiya qildirgan va hech narsa topishm agach, boshqa bir jarrohning 
maslahatiga  binoan  ovqat  yaxshi  o ‘tishi  uchun  maxsus  ballon  yor­
damida qizilo'ngachi «kengaytirilgan».
A bdom inal  og‘riqlar,  ayniqsa,  hissiy  z o ‘riqishlardan  keyin, 
kayfiyat buzuq  paytlarda va asosan  kunning ikkinchi yarm ida p ay ­
do  b o ‘ladi.  B a’zan  og‘riqlarning  aniq  bir  soatlarda  boshlanishi 
e ’tiborga  loyiq.  M asalan,  ertalab bem orlar o'zlarini yaxshi  his  qilib 
turishadi,  kechga borib qorinda og‘riqlar paydo b o ‘ladi yoki buning 
aksi  kuzatiladi.  Parhyez  saqlash  ularning  ahvolini  battar  og‘irlash- 
tiradi,  ya’ni  ular  faqat  parhyezni  buzib  qo‘ymaslik,  ovqat  vaqtiga 
amal  qilish,  parhyez  uchun  zarur  b o ‘lgan  m asalliqlarni  qanday 
topish  haqida o ‘ylab yurishadi.  Asabning bunday zo'riqib  ishlashini 
albatta ular ko‘tara olm aydilar va parhyezni ham  buzib yuborishadi 
va  hatto,  biroz  yengil  ham   tortishadi.  N atijada  ular  tibbiyotdan 
bezib,  yangi antiqa usullar bilan  davolaydigan  «doktorlarni»,  tabib- 
larni  izlay boshlashadi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Siydik ajratish sistemasida kuzatiladigan psixogen  (nevrogen) buzi­
lishlar bilan  nevropatolog  yoki  psixonevrologga  murojaat  qilish juda 
kam  uchraydi.  Bunday  bemorlar,  ko‘pincha,  «piyelonefrit»,  «glo- 
merulonefrit»,  «buyrak  tosh  kasalligi»  «sistalgiya»,  «sistit»,  «uretrit» 
diagnozlari bilan  nefrolog yoki urologlarda davolanib yurishadi.  Shu 
narsaga  e’tibor qaratish  lozimki,  bu  diagnozlar  davolash  mobaynida 
bir necha bor o ‘zgarib turadi.  Nihoyat, bu kasallarga hamma urologik 
simptomlami o ‘zida mujassamlashtirgan umumiy diagnoz — «nevrogen 
siydik  pufagi»  qo'yiladi.  AfTektiv  buzilishlarda  siydik  yo‘llarida  turli 
belgilarning  paydo  b o ‘lishi  niqoblangan  depressiyaning  klinik 
ko‘rinishJaridan  biri bo‘lishi  mumkin.  Tez-tez  hojatxonaga  qatnash, 
shunda ham siyganidan qoniqmay chiqish va yana hojatxonaga qaytib 
kirish,  xuddi siydik pufagi to ‘la bo‘shalmagandek bo'lishi,  qornining 
pastki  qismida  og'riq  sezish  holatlari  asab  tizimining  funksional 
buzilishlari uchun xosdir.  Siydik ajralib chiqishining nevrotik buzilish­
lari  ikki  xil  variantda  kechishi  mumkin:  tez-tez  siygisi  kelishi  va 
siyishning  ushlanib  qolishi.  Qattiq  kulganda,  aksirganda,  yo‘tal 
paytida,  og‘ir  narsa  ko‘targanda  ozgina  siyib  yuborish  yoki  soatlab 
siydik tutilishlari niqoblangan depressiya uchun juda xosdir.
Tez-tez siyish  (pollakiuriya) ko‘pchilik urologik kasalliklar (sistit, 
uretrit,  prostatit)  uchun  ham ,  niqoblangan  depressiyalar  uchun 
ham  xos  bo‘lganligi uchun,  bu bemorlar zarur bo‘lgan  tekshiruvlar­
ni  to ‘la  o ‘tishlari  lozim.  Ikkala  holatda  ham  sovuq joyda  ko‘p  turib 
qolish,  sho'r,  achchiq  va  nordon  narsalarni  va  spirtli  ichimliklarni 
(ayniqsa pivoni)  iste’mol  qilish,  qattiq siqilish siyishning tezlashuviga 
olib  keladi.  Erkaklarda,  ayniqsa, jinsiy  aloqadan  keyin  ana  shunday 
vaziyat yuzaga keladi.  Biroz rivojlangan affektiv buzilishlarda uchraydi- 
gan  dizuriya  transportda,  katta  majlislar  bo‘layotgan  paytda,  o ‘zi 
biror  narsani  ko‘pchilik  oldida  o ‘qib  berayotgan  paytda  namoyon 
bo'ladi. N atijadaulardaipoxondrik sindrom  rivojlanadi:  bunday  be­
m orlar  butun  bir  fikrini  va  diqqatini  siydik  pufagiga  qaratishadi, 
sharmanda bo‘lib qolishdan qo‘rqishadi. Tabiiyki, bu vaziyat bemorning 
asabiga  putur  yetkazadi  va  kasallik  belgilarini  yanada  kuchaytiradi. 
Bunday  bemorlar  mabodo  begona  ayol  bilan  jinsiy  yaqinlik  qilsa, 
o ‘zida bo‘layotgan barcha belgilarni hali tasdiqlanmagan venerik kasal­
lik bilan bog‘laydi. Xotiniga yaqinlasha olmaydi, doim xavotirda yashay- 
di va xiyonat qilganini bildirib qo‘yadi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Bolalik  davndan  boshlab  ortiqcha  talablar  qo‘yib  tarbiyalash, 
uydan  tashqariga  chiqarmaslik,  o ‘rtoqlari  bilan  o ‘ynagani  q o ‘y- 
maslik,  keyinchalik  og‘ir  oqibatlarga  olib  kelishi  m um kin.  Chunki 
insonning  ruhiy  rivojlanishi  tarbiyaga va  uni  o ‘rab  turgan  atrofdagi 
dunyoga ko‘p bog'liq.  Shu masalada  B.D.Karvasarskiy (1990)  qiziq 
bir misolni keltiradi.  Ilmiy tekshirish institutlarining birida ishlaydigan 
37 yoshga kirgan K.  ismli ilmiy xodim jam oat joylaridagi hojatxonaga 
siya olmasligidan shikoyat qiladi.  Bu narsa uni  17 yoshligidan buyon 
bezovta  qilsa-da,  20  yil  m o bay n id a  u y alg an id an   bu  «aybini» 
doktorlarga aytmasdan va, tabiiyki davolanmasdan kelgan.  Bemorning 
hayot  anam nezidan shu  narsa m a ’lum   boMadiki,  u  onasining qattiq 
nazoratida  o ‘sgan.  U ni  onasi  k o ‘ch ad a  bolalar  bilan  o ‘ynagani 
qo'ym as,  um um iy  hojatxonalardan  foydalanishni  q a t’iyan  m an 
qilgan  edi;  «chunki  u  yerga  ham m a  boradi,  ularning  kasali  senga 
yuqishi mumkin» deb uqtirgan.  Bola «domda» yashaganligi uchun u 
xohlaydimi  yo‘qmi,  ishtoniga  «yuborib»  qo'ym asin  deb,  onasi  uni 
doim o tuvakka o ‘tqazgan, yoniga esa o ‘yinchoqlarini qo‘ygan.  Bola 
ham  o ‘ynab,  ham  tuvakda «jasorat»  k o ‘rsatib o ‘tirgan.  Bola nafaqat 
tuvakda  o ‘ynab  o ‘tirgan,  hatto  onasi  uning  yonida  o ‘tirib  ertaklar 
aytib bergan,  kuylagan,  odob haqida tarbiya bergan.  Shunday qilib, 
har  bir odam ning  o ‘zi  bajarishi  zarur  b o ‘lgan  bu  m uhim   fiziologik 
jarayon, «ozoda» yuradigan ona tom onidan boshqarilgan.  Bola tuvakda 
uzoq  vaqt  o ‘tirib  qolar va  onasi  kelib  olm aguncha  turm asdi.  Onasi 
tuvakda  axlat  yoki  siydikni  ko‘rm asa,  bolani  yana  o ‘tqazib  q o ‘ya- 
vergan.  Bola ba’zan ishtoniga siyib qo‘ysa, onasidan rosa dakki yegan. 
Bu  aybni  qilib  q o ‘ymaslik  uchun  bola  doim o  qo'rqib  xavotirda 
yashagan.  M abodo ona-bola m ehmonga ketishmoqchi bo‘lishsa, bola 
albatta  o ‘z  uyida  hojatxonaga  kirib  chiqishi,  m ehm onda  esa  siygisi 
kelsa  ham   iloji  boricha  kutib  turishi  va  faqat  uyga  qaytgandagina 
hojatxonaga  borishi  ona  tom ondan  aniq  belgilab  q o ‘yilgan.  Bular- 
ning oqibatida bola atrofdagi narsalardan jirkanadigan va nozik tabiat 
b o ‘lib  o ‘sadi.
Siydik  yo‘llaridagi  funksional  buzilishlarning  kelib  chiqishida 
bem orning jinsiy  rivojlanishi  ham   alohida  o ‘rin  tutadi.  Bem or  16 
yoshida  bir  qiz  bilan  jinsiy  yaqinlik  qilishga  urinadi,  lekin  jinsiy 
aloqa  qila  olmaydi,  chunki  darrov  pollutsiya  ro ‘y beradi.  Bu  yangi 
alomatdan u juda qo‘rqib ketadi va tez kunlarda ichi qotib hojatxonada 
k o ‘p  o'tirib  qolsa,  siydik  yo'lid an   shilliq  narsa  chiqa  boshlaganini 
ko'radi.  Sperm ani  «yo'qotishdan»  q o ‘rqib,  siyish  jarayonini  iloji
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

boricha  to ‘xtatishga  intiladi.  Agar  aw al  jam oat  hojatxonalarida 
odam lar bor joyda siyishdan o ‘zini tiyadigan bo‘lsa (chunki siyayot- 
ganda ereksiya ham kuzatilgan), keyinchalik atrofda oyoq ovozi eshitilsa 
ham   siya  olmaydigan  bo‘lib  qoladi.  Keyinchalik  institutni  tugatadi, 
aspiranturaga kiradi,  nomzodlik dissertatsiyasini yoqlaydi.  Uylanadi, 
3  ta   bolalik  bo'ladi.  Jinsiy  aloqalar  qisqa  davom  etganligi  sababli 
qoniqmaydi.  Urologda uch yil natijasiz davolanadi.  Psixonevrolog ko‘- 
rib  quyidagi  diagnozni  qo‘yadi:  psevdourologik