Birinchisi,
bemorning bosh og‘rig‘i kech soat oltida qanday
boshlanishini aniqlash bo‘lsa,
ikkinchisi
baralgin o ‘rniga boshqa
dorini ishlatib ko‘rish edi. Birinchi tajribamizni peshinda bemorni
klinikaga taklif qilishdan boshladik. Buning uchun bemorga «bo-
shingizni aynan og'riyotgan paytda tekshirib ko‘rishimiz kerak» deb
tayinladik. Bemor aytgan vaqtimizda yetib keldi. Biz bem or bilan
klinikaning bog‘ida yurib laborantning «yetib kelishini» kutdik (voqea
yoz kunlarining birida b o ‘layotgan edi). Bem or sal kam ikki soat
m obaynida boshi qachon og‘riy boshlaganini, qanchadan-qancha
tekshirishlardan o ‘tganini, turli xil diagnozlar bilan davolanganini,
yaxshi natija sezmaganini tinm ay gapirar edi. Soat oltidan oshib,
yetti bo‘layotgan edi. Bemordan: «Mana soat ham yettiga yaqinlashib
qoldi, soat olti bo‘lmasdan keluvdingiz, boshingiz og‘ridimi? deb
so‘ralganda, bemor: «Voy, gap bilan bo‘lib, boshim og‘riganini
ham sezmabman! Yo‘q, yo‘q sezmabman emas, boshim haqiqatan
ham og‘rigani yo'q, qanday yaxshi! Nahotki endi boshim sira ham
og‘rimasa» deb hayratga tushgan edi. «Endi laborant ham kelmadi,
ertaga kela qolasiz» deb bem or uyiga jo ‘natildi. Ikkinchi tajribamizni
am alga oshirish uchu n bem orga «baralginni endi novalginga
o ‘zgartiram iz, bu dori uning sinonimi hisoblanadi, tarkibi xuddi
baralginning o ‘zginasi» deb, bosh og‘dg‘i xuruji paytida o ‘sha dorini
tom irdan yuborishni tavsiya qildik. Bemor rozi bo'ldi, lekin ikki
kundan so‘ng bizga telefon orqali «novalginning ta ’siri juda past va
qisqa ekan, birozdan keyin yana boshim og‘riy boshladi» deb aytdi.
Bem or yangi tavsiya qilingan doridan voz kechdi. Bemor biz bilan
bo‘lgan suhbatlarning birida «baralginni yaratganlarga ming rahmat,
tom irdan yuborgan zahoti bosh og‘rig‘imni oladi» degandi, ya’ni
www.ziyouz.com kutubxonasi
bem or ushbu doriga psixologik bog'lanib qolgan edi. Bemordan dorini
tom ir ichiga yuborgandan so‘ng bosh og‘rig‘i qachon to ‘xtashini
so‘raganimizda, «besh daqiqaga yetmasdan» deb javob beruvdi. Aslida
baralgin tom irlar spazmini sekin-astalik bilan yo‘qotadi va bosh
og‘rig‘ining butunlay pasayishiga 15—20 daqiqa kerak boMadi.
Biz ushbu bem or misolida bosh og‘rig‘ining kuchli stressdan
keyin paydo boMganligini, uning aniq bir soatlarda kuzatilishini va
aniq bir doriga bo'lgan psixologik bog‘lanishning guvohi b o ‘ldik. Bu
yerda bosh og‘rig‘i yatropatiya (vrachning noto‘g‘ri xulosalari) tusida
ham yaqqol nam oyon bo'ldi. Bunday bem orlarni davolash an ch a
murakkab kechadi, ya’ni bosh og‘rig‘i qayta-qayta paydo bo‘laveradi.
Bemorni davolash, uning fikrini davolashning boshqa usullariga
chalg‘itgan holda olib borildi. U nga platseboterapiya, igloterapiya,
asabni tinchlantiruvchi va tetiklashtiruvchi dorilar elektroforezi,
um um iy massaj muolajalari o ‘tkazildi. Bu muolajalardan keyin be
morda bosh og‘rig‘i xurujlari to ‘xtadi. Eng asosiysi — bem o r bosh
og‘rig‘i psixogen xususiyatga ega ekanligiga va uni davolash y o ‘llari
boshqacha ekanligiga to ‘la ishontirildi.
Psixogen bosh og‘riqlarning kamayishiga yoki yo‘qolishiga ijobiy
ta ’sir ko‘rsatuvchi omillar anchadir. M asalan, yashash joyini o ‘zgar-
tirish, basseynda yoki boshqa suv havzalarida cho'm ilib turish, sayrga
chiqib turish, o ‘ziga yoqqan kiyim -kechakni sotib olish va hokazo.
Psixogen bosh og‘riqqa chalingan bem orlarning eng ko‘p shiko-
yatlaridan biri — uyquning buzilishidir. B em or uxlagani kirganda
miyasiga turli xil fikrlar oqib kelaveradi, bu fikrlardan hech qutula
olmaydi, ulardan miyasi yorilib ketadigan darajagacha boradi, m abo-
do uxlagan taqdirda ham tushlar ko‘raverib battar qiynaladi.
Aksariyat hollarda psixogen bosh og‘riqlarni boshqa etiologiyali
bosh og‘riqlardan farqlash qiyin boMadi. Subaraxnoidal qon quyilish,
seroz meningit, o ‘sma kasalliklari, q o n -to m ir anevrizm alari, miya
ichi gipertenziyasi bilan kechuvchi kasalliklar, migren, uch shoxli
nerv nevralgiyasi, kraniotservikalgiya kabi kasallik va sindrom lar
psixogen bosh og‘rig‘iga o'xshab ketadi. Bu kasalliklarning n aqadar
turli-tumanligi va murakkabligi tibbiy psixologdan nevrologiya fanini
mukammal bilish yoki bo‘lm asa bem orni, albatta, nevropatolog
ko'rigidan o ‘tkazish zarurligini talab qiladi.
M ashhur nevrolog olim S.N . D avidenkov isterik sindrom larda
uchraydigan bosh og‘riqlar haqida yozgan risolalaridan birida shunday
degan edi: «Isterik bem orlarda ham bosh miyaning og‘ir kasalliklari
www.ziyouz.com kutubxonasi
kuzatilishini aslo unutm aslik kerak. Agar biz bemorni tekshira turib,
un d a «funksional» yoki «organik» kasallik borligini aniqlashga
qiynalsak, oson yo‘ldan bormasdan, bemorga «organik» tashxisni
q o ‘yganimiz m a’qul, agar u keyinchalik xato b o ‘lib chiqsa ham.
Negaki, «funksional» diagnoz qo‘yilgan bemorlar, ko‘pincha, vrach
e’tiboridan chetda qoladi va ular ko‘pincha yana qilinishi zarur bo‘lgan
klinik tekshiruvlardan mahrum bo‘ladilar. S.N. Davidenkov Moskva
klinikalaridan birida sodir b o ‘lgan misolni keltirgan. Kechqurun
«qabul boMimiga» boshi qattiq og‘rib turgan ayolni olib kelishadi.
Asab kasalliklari bo‘limidan ushbu bemorni ko‘rib diagnozni aniqlash
uchun navbatchi vrachni chaqirishadi. Vrach «qabul bo'limiga»
kelib qarasa, aw al tanish b o ‘lgan va unga doimo bosh og‘rig‘i
sababli murojaat qiladigan bem or kushetkada yotibdi. Bu bem or
ayol aynan m ana shu vrach navbatchiligida bir necha bor tunda
qattiq bosh og‘rig‘idan shikoyat qilib, «Tez yordam» mashinasida
shifoxonaga olib kelingan va yordam ko'rsatib, uyiga yuborilgan.
Bem or isterik bosh og‘riq bilan nevropatologda davolanib yurgan.
A w allari bem orning nevrostatusi tekshirilib, organik belgilar yo‘q-
ligiga ishonch hosil qilgandan so‘ng uyiga jo ‘natilgan bo‘lsa, bu gal
bem orda «isteriya» diagnozi borligiga ishonch hosil qilgan vrach
uning nevrostatusini tekshirmaydi va og‘riq qoldiruvchi ham da tinch
lantiruvchi dorilar qilib uyiga jo ‘natadi. Bem or uyida vafot etadi.
Patologoanatom ik tekshiruvlar bosh miyaga anevrizmaning yori-
lishidan qon quyilganligini aniqlaydi.
Bosh og‘riqlar leptom eningitda ham ko‘p kuzatiladi. Bu kasallik
atoqli o ‘zbek nevrologi akademik N.M .M ajidov tomonidan yozilgan
va chuqur o ‘rganilgan. Leptom eningit bosh miyaning yumshoq va
o ‘rgim chak to ‘risim on pardalarining yallig'lanish kasalligi b o ‘lib,
a n iq ifo d alan g an o rg a n ik nevrologik sim p to m la rd an ib o rat
(N .M .M ajidov, 1972). Leptom eningit ko‘p etiologiyali kasallikdir
va uning kiinikasi turli-tum andir. Shuning uchun ham uni nevroz-
lar, bosh miya qon to m ir kasalliklari, o ‘sm alar bilan qiyoslashga
t o ‘g ‘ri keladi. B a ’zan (ayniqsa, poliklinikalarda) faqat subyek
tiv sim ptom larga asoslanib, leptom eningit diagnozi qo‘yiladigan
holatlar uchrab turadi. Yoki nozologiya aniqlanm asdan «Miya ichi
gipertenziyasi» deb xulosaberiladi. Buning uchun bem orda o ‘t-
kazilgan gripp yoki bosh miya jarohati, exoensefaloskopiyadagi
yengil o ‘zgarishlar asos qilib olinadi. Lekin bem oriarning nevrolo
gik statusi ch uq u r tekshirilganda, aniq ifodalangan nevrologik
www.ziyouz.com kutubxonasi
sim ptom lar aniqlanm aydi, ko‘z tubidagi va likvordagi o ‘zgarishlar
qo ‘yilgan diagnozga mos kelmaydi. Bu bem orlarda ham borib-borib
yatropatiya shakllanadi.
N .K .Bogolepov o'zining «Klinik exoensefalografiya» (1973)
nomli asarida bemorlarga exoensefalografik tekshiruvlar o 'tk az a-
yotganda nihoyatda ehtiyot bo'lish kerakligini va olingan xulosani
albatta klinik belgilar bilan solishtirib k o ‘rish va ular bir-biriga mos
kelgan taqdirdagina «miya ichi gipertenziyasi» to ‘g‘risida xulosa
qilish kerak deb yozgan. M ashhur nevrolog olim X .G .X odos (2000)
diagnozni aniqlashda «nevrologik mikrosimtomlarga» hadeb yon
bosavermaslik kerakligini, chunki tanadagi barcha tashqi belgilar
ham simmetrik bo'lmasligini aytib o ‘tgan edi. Olim ko‘z yorig‘ining
va ko‘z qorachig‘ining katta-kichikligi, burun atrofidagi b u rm alar
simmetrik bo‘lmasligi, tomoq va pay reflekslarining sog'lom odam larda
ham har xil boMishini yozib qoldirgan edi.
Do'stlaringiz bilan baham: |