Z. E. Azimova adu, Maktabgacha ta’lim fakulteti dekani, P. f d., dotsent

Ijtimoiy - pedagogik texnologiyalarni ishlab chiqishning nazariy asoslari.


Reja:
1. Ijtimoiy-pedagogik faoliyatning maqsadi va funksiyalari.
2. Ijtimoiy-profilaktik yondoshuv va axborotli yondashuvning uzviyligi.
3.Maktabda pedagogik jihatdan me`yordan og‘ishganlikning sabablari.
4. M`yordan og‘gan bolalar bilan olib boriladigan ishlarning shakl, metodlari.
Tayanch so’z va iboralar: ijtimoiy,profilaktika, yondoshuvlar, axborot, potologik, chegara, muhit, me’yor.

Soq’lom muhit doimo insonlar ongida o’z chegarasiga ega bo’lib, chegaradan tashqi bo’lganlar “nome’yoriy”, “potologik”jarayon deb belgilanadi. Amaliyotda inson anglagan yoki anglamagan holda o’zgalarni belgilariga muvofiq layoqatli yoki layoqatsiz deb baholaydi.

Me’yor tushunchasi tibbiyotda, psixologiya, pedagogik, sotsiologiya va boshqa fanlarda keng qo’llanilib kelinadi. Bu tushunchaga aniq va yaxlit, yagona ta’rif berishga bo’lgan intilish muvaffaqiyatsizlik bilan yakunlangan. Masalan, faqatgina tibbiyotda olimlar 200 ga yaqin ta’rif berganlar. “Me’yor” tushunchasini ifodalab berishning murakkabligi shundaki, u nafaqat terminologik, balki mazmun, mohiyat jihatidan ham yagona ifodaga ega emas. Masalan, axloqiy me’yorlar doimo bir xil, hamma uchun deb belgilana olmaydi. Shu sababli ham ular birinchidan, milliy o’ziga xoslik, bundan tashqari vaqt o’tishi bilan qayta-qayta o’zgarib turadilar.Evropa mamlakatlarida shuningdek II jahon urushidan so’ng yillar mobaynida chekish odatiy “me’yoriy” hodisa hisoblangan bo’lib, unga jamiyatda bee’tibor bo’lganlar. Hozirda, jamiyat bu yomon, soq’liq uchun zararli odatga qarshi turgan bir vaqtda, chekishga axmoqona xulq belgisi sifatida munosabatda bo’ladilar.
Ijtimoiy-pedagogning faoliyati vazifalari quyidagilardan iborat:

1. 
   Ijtimoiy-pedagogik- ijtimoiy aloqalar va munosabatlarni yo’lga quyishda bolaga va oilaga yordam ko’rsatish, bolaning rivojlanishi uchun qulay ijtimoiy muhit yaratish.
   
2. 
   Ijtimoiy-o’qitish vazifalari – bolaga ichkilikbozlik muammolari haqida bilimlarni egallab olishga yordam ko’rsatish hamda ichkilikbozlikka berilish jarayoniga qarshi turish ijtimoiy mahoratlari va ko’nikmalarini egallashiga yordam ko’rsatish.
   
3. 
   Huquqiy-himoyalanish vazifalari, bu vazifa alkogolizmga berilgan bolaning huquqlarini himoya qilishni va rioya qilishni ko’zda tutadi.
   

Ijtimoiy ishlar bo’yicha mutaxassis quyidagi vazifalarni bajaradi:

1. 
   Ijtimoiy turmush – oila va bolaga turmush, tura rjoy sharoitlarini yaxshilashda yordam ko’rsatish va qullab-quvvatlash.
   
2. 
   Ijtimoiy-iqtisodiy - s’irli ichimlik ichadigan bola yashaydigan oilaga moddiy yordam ko’rsatishda ishtirok etishini ko’zda tutadi.
   

Valeolog ijtimoiy-tibbiy vazifalarni bajaradi, bu s’irtli ichimlik ichadigan bola sog’lig’ini saqlash bo’yicha ishlarni ko’zda tutadi.
Psixolog ijtimoiy-psixologik vazifalarni amalga oshiradi, bu ishlar turli xildagi testlardan o’tkazishni, bola va ota-onalarga maslahatlar berishni ko’zda tutadi. Faoliyat sub’ekti ijtimoiy-pedagog hisoblanadi, lekin undan tashqari maxsus ishlar bo’yicha mutaxassislar ham valeolog²³, psixolog va ota-onalar ealb etilishi mumkin Faoliyat ob’ekt alkogolizm jarayoniga turli darajalarda berilgan bolalar hisoblanadilar.Yana bir tarkibiy qism – faoliyat vazifalari, bu vazifalarni faoliyat subhektlari bajaradilar: ijtimoiy-pedagog, ijtimoiy ishlar bo’yicha mutaxassis, valeolog, psixolog, ota-onalar.
Bolaning ota-onalari bola shaxsi shakllanishi va rivojlanishi bo’yicha tarbiyaviy vazifalarni amalga oshirishlari kerak. Faoliyatning beshinchi tarkibiy qismi metodlar hisoblanib, ular uning turli subhektlari faoliyatlariga, bolaning yoshi xususiyatlariga, uning alkogolizm jarayoniga berilganliklari darajasiga bog’liq bo’ladi.Faoliyat tuzilishining oltinchi tarkibiy qismi - aniq metodlarga binoan belgilanadigan metodlarni amalga oshirish shakllari.
1.Ijtimoiy-pedagogik faoliyatning ushbu texnologiyasi kom’leks hisoblanadi, chunki bir maqsadga erishishga harakat qiluvchi turli mutaxassislarni ishlarini birlashtiradi.
Ijtimoiy-pedagogik reabilitatsiya – bu bola hayot faoliyati uchun ahamiyatli bo’lgan shaxsiy xususiyatlarini shakllanti;rishga yo’naltirilgan xarakterdagi tarbiyaviy chora-tadbirlar tizimi bo’lib, bolani jamiyatga muvofiqlashtiruvchi faol hayotiy holatga tortuvchi, o’z-o’ziga xizmat qilishda zarur bo’lgan ko’nikma va malakalarni egallashi, jamiyatda xulq-atvori bilan ijobiy ijtimoiy rollarni bajarish, zarur ta’limni olish kabilarni o’z tarkibiga oladi.
O’smirlarni ijtimoiy-pedagogik reabilitatsiya qilishda bu ishlarni reabilitatsion markaz deb ataluvchi ijtimoiylashtirilgan muassasalarda amalga oshiriladi. Bu muassasalarning vazifalariga:

• 
  qarovsiz qolgan, daydi, jamiyatga moslasha olmaydigan bolalar va o’smirlarda ‘rofilaktik oldini olish choralarini ko’rish.
  
• 
  Ota-oanlarining ayblari bilan yoki kutilmagan vaziyatlar sababli (shuningdek, jismoniy, ‘sixologik zo’ravonlik, xavfli yashash joylari va boshqalar) og’ir hayotiy vaziyatlarga tushgan bolalarga tibbiy-’sixologik yordam ko’rsatish
  
• 
  Ijobiy ijtimoiy xulq-atvor tajribalarini, atrofdagi insonlar bilan muloqot ko’nikmalarini shakllantirish
  
• 
  Ota-ona qaramog’i yoki vositalar, yashash joyidan ajrab qolganlarni o’z qaramog’iga olish funktsiyasining bajarilishi
  
• 
  favqulodda vaziyatlarda ‘sixik va ‘edagogik qo’llab-qo’vvatlash
  
• 
  oilaga qaytishga hamkorlik qilish
  
• 
  ta’lim olish, me’yordagidek o’sishga imkoniyat bilan ta’minlash.
  
• 
  Kelgusi kasbiy va maishiy faoliyatga g’amxo’rlik qilish.
  

Bunday muassasalar asosiy faoliyat maqsadlari – yordamga muhtoj bolalarni ijtimoiy himoya qilish va qo’llab-qo’vvatlash, ularni reabilitatsiya qilish orqali hayotlarini to’g’ri yo’lga qo’yiladi. Rivojlanishning qaysi bosqichida bo’lishidan qat’iy nazar, qanday jamiyatda, u eng rivojlangan, farovon iqtisodiy rivojlangan mamlakat bo’ladimi, yoki rivojlanayotgan jamiyatmi, ularda o’zlariga alohida e’tibor talab etadigan insonlar bo’ladi. Bunday insonlar biror-bir jihatdan jismoniy, psixik yoki ijtimoiy rivojlanishida nuqsoni mavjud insonlardir. Bunday insonlar jamiyat va davlatda doimo alohida guruhga mansub bo’lib ajralib turadi. Ularga doimo maxsus alohida munosabatda bo’lib kelingan. Biroq bu toifadagi insonlarga jamiyatning tarixiy-madaniy sharoitiga muvofiq turli davrlarda turlicha munosabatda bo’lib kelingan. Masalan, qadimgi Spartada alohida qattiq jismoniy kamsitish (xasta, jismoniy nosoq’lom bolalarni qadimgi spartachilar qoyalardan uloqtirganlar) bilan ajralib turgan. Boshqa jamiyatlarda esa bunday toifadagi insonlarga mehribonlik va q’amxo’rlik ko’rsatilgan.
Hozirgi davrda AQSH va qator Yevropa mamlakatlarida nosoq’lom insonlarga ham barcha qatori, odatiy teng huquqli munosabatda bo’ladilar. Ularga jamiyatning teng huquqli ahzosi sifatida qaralib, bu insonlarni muammoli yokti imkoniyati cheklangan shaxs sifatida alohida maxsus e’tibor beriladi.“Muammoli inson” tushunchasi AQSHda keng qo’llanilsa Yevropa mamlakatlarida “imkoniyati cheklangan insonlar” iborasi ko’p ishlatiladi. Bugungi kunda iimkoniyati cheklangan insonlarga munosabatda, eng avvalo soq’liq masalasi eng dolzarb masala hisoblanadi. Chunki, bunday insonlar soni dunyo miqyosida o’sib bormoqda.YUNESKOning istiqbol bo’yicha ma’lumotlarida yaqin vaqtda jahon hamjamiyati bu ko’rsatkichni o’zgartira olmaydi.